-
- کارکرد خدمات عملی و مشاورهای: در همه جوامع بشری کارکردهای نهادهای اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و زیستی غالباً با نارسائی ها و اختلالاتی روبرو میشوند که موجب کندی فرایند توسعه کیفی و کمی جوامع میگردند. مسئولیت شناخت، طبقه بندی، اولویت بندی، تحلیل، آزمون و راه حل یابی برای این مشکلات سومین کارکرد مهم نظام آموزش عالی میباشد.(ساکتی،۱۳۸۶: ۲)
روند بودجهریزی فعلی بخش آموزش عالی مبتنی بر مدل بودجهریزی خطی سنتی میباشد که مدل ساده بودجه ریزی مبتنی بر شکستن اجزاء اعتبار به اجزاء داده میباشد و با اختصاص مبالغ جزء به ریز داده ها اعتبارات را توزیع میکند. در مدل فوق الذکر توان برنامهریزی دراز مدت محدود و امکان دستیابی به عملیات و نظارت بودجهای بر آن بسیار محدود است، به علاوه این نظام اطلاعاتی را در خصوص عملکرد بودجه و میران اثر بخشی و کارائی برنامه های اعتباری به دست نمیدهد.
از آنجا که روش سنتی بودجهریزی، اطلاعاتی در خصوص نتایج هزینه کرد اعتبارات و میزان اثربخشی و کارائی برنامه های اعتباری به دست نمیدهد، روش بودجهریزی عملیاتی مطرح گردیده است که در جهت تخصیص هدفمند اعتبارت به برنامه ها و فعالیتها، شفافسازی فرایند بودجهریزی، ایجاد ارتباط بین بودجه (اعتبارات) و نتایج عملکرد برنامه، کمک در توجیه بودجه دستگاه اجرائی در برابر سازمان های ناظر و… گام بر میدارد. بودجهریزی عملیاتی یک برنامه تلفیق عملکرد سالانه و بودجه سالانه میباشد که روابط بین سطح اعتبارات برنامه و نتایج مورد انتظار را نشان میدهد. .(غضنفری، ۱۳۸۶: ۱)
در بودجهریزی عملیاتی، علاوه بر تفکیک اعتبارات به وظایف، برنامه ها، فعالیتها و طرحها، حجم عملیات و هزینه های اجرایی عملیات دولت و دستگاههای دولتی طبق روشهای علمی مانند حسابداری قیمت تمام شده محاسبه و اندازه گیری میشود.
در کشور ما هم هیئت وزیران به پیشنهاد سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، آیین نامه اجرائی نحوه محاسبه قیمت تمام شده فعالیتها و خدمات ارائه شده توسط وزارتخانه و مؤسسات دولتی را تصویب کرد.
بر اساس این آییننامه، وزارتخانهها و مؤسسات دولتی موظف هستند قیمت تمام شده فعالیتها و خدمات خود را بر اساس دستورالعمل ابلاغی سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور محاسبه نمایند. وزارتخانهها و مؤسسات دولتی مکلف هستند به منظور فراهم نمودن امکان اجرایی این آییننامه و هدایت، نظارت، بهبود مدیریت و ارتقای کیفیت ارائه خدمات در این واحدها و رعایت دستورالعمل و معیارهای ابلاغی بر اساس کمیت، کیفیت و محل جغرافیای ارائه خدمت، پس از تعیین قیمت تمام شده فعالیتها و خدمات اینگونه واحدها، با اخذ تعهدهای لازم، کلیه اختیارات و مسئولیتهای مدیریتی، مالی و اداری مربوط به اداره واحد را با رعایت معیارها به مدیرات واحدها تفویض کنند.
این تصویبنامه، وزارتخانهها و مؤسسات دولتی را مؤظف نموده است کلیه مراحل مطالعه، طراحی، روشهای محاسبه و نتایج و اقدامات اجرایی مربوط را مستند و مدون نموده و یک نسخه از آن را به این سازمان یا استان جهت نگهداری و بهرهبرداری ارسال کنند.
سیستمهای مختلف و جدیدی در علم حسابداری وحود دارند که میتوان از آن ها برای این تجزیه و تحلیل استفاده نمود، که برای این منظور سیستم هزینهیابی بر مبنای فعالیت[۶] () پیشنهاد میگردد که دارای قابلیتهای زیادی در محاسبه بهای تمام شده خدمات است و نتایج مثبتی از به کارگیری آن حاصل شده است. این سیستم، یکی از سیستمهای نوین هزینهیابی است که در ادامه توضیحات کاملی در خصوص آن ارائه خواهد گردید.(غضنفری، ۱۳۸۶: ۳)
۲-۸) تجاربی از اجرای بودجه ریزی عملیاتی در دانشگاه ها
۲-۸-۱) تجارب آمریکا
با عنایت به اینکه شاخص های ارزیابی عملکرد مرتبط با منابع آموزش عالی در کشورهای مختلف هم از حیث تعداد عوامل و هم از نظر سطوح تخصیص منابع مالی و هم از جنبه داده های مربوط به درونداد، برونداد و پیامد متفاوت میباشد، همچنین از آنجایی که شاخص های ارزیابی عملکرد نظام آموزش عالی به عواملی نظیر سیاست ها و خط مشی های ملی، اهداف مؤسسات آموزشی، عوامل انگیزشی داخلی و عوامل رقابتی خارجی، و … بستگی دارد، لذا به منظور تدوین شاخص های ارزیابی عملکرد متناسب با عوامل فوق، شناسایی و تدوین شاخص های عملکرد مرتبط با بودجه ریزی تخصیص منابع مالی در کشورهای مختلف می بایست واکاوی شود. به عنوان مثال از حیث تعداد شاخص های عملکرد، در آمریکا تنوعی از ۳۷ شاخص در کارولینای جنوبی تا ۵ شاخص در مینه سوتا وجود دارد. در ۷ ایالت آمریکا عواملی نظیر توسعه اقتصادی و نیروی کار، تحقیقات و مطالعات پژوهشی فارغ التحصیلان، همکاری با آموزش و پرورش و استفاده از تکنولوژی آموزشی برای دستیابی به اهداف آموزشی به عنوان معیارهای عملکرد در نظر گرفته می شود. این شاخص ها مبین تغییر جهت تامین منابع مالی مبتنی بر عملکرد از منابع مورد نیاز به نتایج تولید شده توسط نظام آموزش عالی است. به عبارتی در بیشتر ایالت ها بر بروندادها و پیامدهایی نظیر نرخ فارغ التحصیلی و نرخ ماندگاری، اشتغال و رضایت کارفرمایان تأکید می شود. (عزتی، ۱۳۸۶: ۲)
در ایالات متحده امریکا عملکرد دانشگاه ها برحسب داده های درونداد، برونداد و پیامد اندازه گیری می شود. برخی از شاخص هایی که در نظام آموزش عالی آمریکا مورد تأکید قرار گرفته عبارتند از: شاخص های برونداد مثل تعداد فارغ التحصیلان، تعداد کلاسها، تعداد کمیته های دانشگاهی، تعداد مقالاتی منتشره، شاخص های پیامد نظیر موفقیت های بعدی فارغ التحصیلان، تاثیر تحقیقات بر جامعه، منافع کسب شده از طریق خدمات ارائه شده. بیشتر افراد در این کشور موافقند که معیارهای پیامد در درازمدت به دست میآیند و تأکید میکنند که در چنین اندازه گیری هایی پیامدها باید جایگزین دروندادها و فرآیندها شوند. برخی از ایالت ها نظیر کلرادو، فلوریدا، ایلینویز، کنتاکی، نیویورک، کارولینای جنوبی، تنسی، تگزاس، ویرجینیا و پنسیلوانیا تلاش هایی در چند سال گذشته برای تعیین مناسب ترین معیارهای عملکرد به عمل آورده اند. از جمله معیارهای عملکرد که به طور کلی مورد توافق قرار گرفته عبارتند از:
-
- کیفیت و اثربخشی آموزشی
-
- برابری در دسترسی به فرصت ها
-
- کارایی و بهره وری
-
- تأمین نیازهای دولت
- ارتباط با سایر بخش های آموزشی
همچنین هیئت دولتی نظام آموزش عالی ایالت پنسیلوانیا برخی از شاخص ها و معیارهای عملکردی که با اندازه گیری منابع مالی مورد نیاز یا مورد استحقاق ارتباط داشته را به شرح ذیل اعلام و اجرا نموده اند:
-
- موفقیت و پیشرفت دانشجویان، کاهش ماندگاری دوساله دانشجویان و فارغ التحصیلی۴تا۶ ساله
-
- کسب مزیت دانشگاهی و آموزش عالی نظیر احراز مدارک تحصیلی بالا، تنوع کارکنان، داشتن هیئت علمی با آخرین درجه.
-
- ارائه خدمات رفاه عمومی مثل رتبه مدارک ارشد، هزینه دوره ارشد در مقایسه با دانشجویان تمام وقت.