۲-۱-۱- مقدمه
در این فصل ابتدا تعریفی از بازارهای مالی، فرایند تصمیم گیری در بازار سرمایه و فرایند تحلیل شبکه ای ارائه شده؛ سپس در مورد کارکردها ، سوابق و پیشینه تحقیق، تعاریف مورد نظر، اصول و سایر اطلاعات مورد نظر به بحث و بررسی جامع پرداخته خواهد شد.همچنین در مورد مبحث فازی و روش مورد عمل در این پژوهش نیز به بحث و بررسی پرداخته می شود.
۲- ۱- ۲- بازارمالی
با تقسیم کل سیستم اقتصاد یک کشور به دو بخش واقعی و مالی، بخش مالی را می‌توان به عنوان زیرمجموعه‌ای از نظام اقتصادی تعریف کرد که در آن وجوه، اعتبارات و سرمایه در چارچوب قوانین و مقررات مشخص از طرف پس‌انداز کنندگان و صاحبان پول و سرمایه به طرف متقاضیان، جریان می‌یابد.
بازارهای مالی نیز بازارهایی هستند که در آنها داراییهای مالی مبادله می شوند. داراییهای مالی داراییهایی مثل سهام و اوراق قرضه هستند که ارزش آنها به ارزش تولیدات وخدمات ارائه شده توسط شرکتهای منتشر کننده آنها وابسته است. تفاوت داراییهای مالی با داراییهای واقعی در این است که داراییهای واقعی ماهیت فیزیکی دارند مانند اتومبیل، املاک و مستغلات، و وسایل منزل.
یکی از راه های سرمایه گذاری خرید داراییهای مالی است. مزیت خرید داراییهای مالی نسبت به خرید داراییهای واقعی از دیدگاه اقتصادی این است که اولا دارایی واقعی کالای مصرفی است نه وسیله پس انداز و سرمایه گذاری. دوم اینکه خرید داراییهای واقعی و بلااستفاده نگه داشتن آنها به امید گرانتر شدن در آینده به معنای بلااستفاده نگه داشتن منابع کشور است و ارزش افزوده ای ایجاد نمی کند. مگر آنگه از آن استفاده شود. مثل اینکه شخصی اتومبیل و یا خانه‌ای بخرد و آن را اجاره دهد. چند نوع از داراییهای مالی عبارتند از: سپرده های سرمایه گذاری در بانکها، طرح های بازنشستگی که توسط صندوقهای بازنشستگی ارائه می شود، انواع بیمه نامه های شرکتهای بیمه و در نهایت اوراق بهادار قابل داد و ستد در بورس اوراق بهادار که توسط کارگزاران خرید و فروش می شود.
در اقتصاد، بازار مالی به مکانیزمی اطلاق می شود که امکان خرید و فروش سهام ، کالا یا هر محصول قابل تبادلی را برای مشارکت کنندگان با هزینه ای پایین فراهم می آورد. بازارهای مالی چند صده اخیر رشد قابل توجهی داشته و به طور مستمر درحال تکامل و افزایش نقدینگی در جهان است. وظیفه بازارها گردآوری خریداران و فروشندگان علاقه مند به مشارکت در بازار است. در واقع تمامی بازارهای مالی در پی گردآوری سرمایه و برقراری ارتباط بین جویندگان سرمایه (قرض گیرندگان) و دارندگان سرمایه (قرض دهندگان) هستند.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۲-۱-۳-کارکردهای بازار مالی
جذب و تجهیز پس‌اندازها و تخصیص بهینه منابع (انتقال وجوه بین واحدهای اقتصادی)نقش اساسی بخش مالی اقتصاد است. واحدهای اقتصادی به‌طور کلی شامل واحدهای دارای پس‌انداز و واحدهای سرمایه‌گذاری هستند. نقش بازارهای مالی این است که این دو گروه مزبور را به یکدیگر نزدیک کند و راهکاری فراهم نمایند ‌که وجوه از واحدهای دارای مازاد پس‌انداز به واحدهای مواجه با کمبود منابع یا کسری پس‌انداز انتقال یابد. بدیهی است که تأثیر این نقل‌و‌انتقال وجوه فراهم آوردن امکانات سرمایه‌گذاری مولد است. بنابراین ملاحظه می‌شود که در صورت عدم وجود یا ضعف بازارهای مالی، امکان تحقق سرمایه‌گذاری‌های مولد در سطح وسیع وجود نخواهد داشت.
۲-۱-۴- سوابق و پیشینه تحقیق
مطالعات داخلی
سابقه ای در امر رتبه بندی معیارهای سهامداران برای معامله در بورس با بهره گرفتن از روشFANP وجود ندارد ولی در راستای امر رتبه بندی معیارهای خرید وفروش سهام در بورس اوراق بهادار با روش های مختلف تلاشهایی صورت گرفته است.
علی جهانخانی ومهدی مرادی در سال های ۱۳۷۱و۱۳۷۲،تحقیقی به نام«بررسی نحوه تصمیم گیری خریداران سهام عادی در بورس اوراق بهادار تهران»انجام داده اند.انواع تصمیماتی که سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار اتخاذ می کنند،شامل خرید وفروش ونگهداری سهام عادی است.در این تحقیق،این تصمیمات بر اساس توصیه کارگزاران و سهامداران،تبلیغات رسانه های گروهی،بررسی صورتهای مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس وارایه سهام کارخانجات به کارکنان،طبقه بندی وتجزیه وتحلیل شده است.نتیجه اهم این پژوهش این است که سرمایه گذاران بورس اوراق بهادار تهران بیشتر بر اساس توصیه سهامداران و تبلیغات رسانه های گروهی تصمیم گیری می کنند(جهانخانی و مرادی،۱۳۷۶،۸).
غلامرضا اکرمی در سال۱۳۷۴ در پایان نامه تحصیلی خود به نام«بررسی نحوه استفاده از تکنیک های تجزیه وتحلیل صورتهای مالی و نقش آنها در تصمیم گیری سرمایه گذاران»نقش نسبتهای مالی مختلف را در تصمیم گیری سرمایه گذاران مطالعه کرده است.فرضیه اهم این تحقیق به این صورت تعریف شده است:«سرمایه گذاران در تصمیم گیری برای سرمایه گذاری از تکنیک های تجزیه و تحلیل صورتهای مالی استفاده می کنند».نسبت های بررسی شده در این مطالعه عبارتند از:نسبت های سودآوری،نسبت های نقدینگی،نسبت های اهرم مالی(سرمایه گذاری)،نسبت های فعالیت،نسبت های بازار و تحلیل روندها.نتیجه اهم این پژوهش عبارت است از اینکه سرمایه گذاران فقط از نسبت های سودآوری وبازار استفاده می کنند واز سایر تکنیک ها استفاده نمی کنند.محقق در پایان نتیجه گیری کرده است که به طور کلی«سرمایه گذاران در تصمیم گیری برای سرمایه گزاری از تکنیک های تجزیه وتحلیل صورتهای مالی استفاده نمی کنند.»(اکرمی،۱۳۷۵، ۱۲).
مجتبی گودرزی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه شهید بهشتی به راهنمایی دکتر فدایی نژاد و مشاوره دکتر عالم تبریز در سال ۷۷ به بررسی نقش محتوای اطلاعاتی گزارشهای مالی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران بر تصمیم گیری خریداران سهام پرداخت.
نتایج بدست آمده از این تحقیق بیانگر آنست که بطور کلی محتوای اطلاعاتی گزارشهای مالی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران دارای بار فزاینده اطلاعاتی جهت تصمیم گیری است.البته میزان تاثیر ودرجه اهمیت هر یک از اطلاعات مذکور که به عنوان محتوای اطلاعاتی گزارشهای مالی در نظر گرفته شده است بر تصمیمات خریداران سهام یکسان نبوده بلکه سطوح متفاوتی از میزان تاثیر این اطلاعات در تصمیم گیریها مد نظر می باشد(گودرزی،۱۳۷۷، ۹).
مهدی حامدیان در پایان نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه شهید بهشتی به راهنمایی دکتر اسدی و مشاوره دکتر عالم تبریز در سال ۷۹ عوامل موثر بر قیمت سهام وتصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسی قرار داد ونتایج تجزیه و تحلیل خویش را به شرح زیر خلاصه نمود.
۱-قیمت سهام در بورس اوراق بهادار تهران بر اساس عرضه وتقاضا تعیین می شود.
۲-تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران متاثر از پیش درآمد هر سهم(EPS) می باشد.
۳-تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران متاثر از سود نقدی هر سهم(DPS) می باشد.
۴-تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران تحت تاثیر افزایش سرمایه انجام شده توسط شرکتها می باشد.
۵- تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران تحت تاثیر نوع مالکیت اکثریت (دولتی،خصوصی،عمومی) می باشد.
۶- تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران متاثر از محصولات انحصاری بعضی از شرکتها می باشد.
۷- تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران متاثر از توصیه ومشاوره کارگزاران نمی باشد(حامدیان،۱۳۷۹،۱۰).
شهریار فرخ نیا در پایان نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه مازندران به راهنمایی دکتر احمد پور و مشاوره دکتر یحیی زاده فر در سال ۷۹ نقش اطلاعات مالی در تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران را مورد بررسی قرار داد و نتیجه گیری کرد که سرمایه گذاران در بورس تهران در تصمیم گیری نسبت به خرید وفروش و قیمت سهام از الگوی خاصی مبتنی بر روش های علمی و تکنیکی از معاملات استفاده نمی کنند و مهمترین عوامل کم بودن دانش تخصصی-نواقص سیستم اطلاع رسانی بورس و عدم رضایت بازده و ناهماهنگی درآمدهای تضمینی سایر سرمایه گذاریها از جمله بانک واوراق مشارکت وبازار وپیش فروش خودرو،تلفن همراه و غیره…بود که به بازار سهام تاثیر منفی بر تصمیمات سرمایه گذاران می گذارد و از روش های علمی و تجزیه و تحلیل پیروی نمی کنند و بیشتر با توجه به آمار،پیرو نظرات دیگران می باشند(فرخ نیا،۱۳۷۹،۱۲).
امید مختاریان در پایان نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه تربیت مدرس به راهنمایی دکتر آقایی و مشاوره دکتر اعتمادی در سال ۸۳ به بررسی عوامل موثر بر تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران پرداخت و نتایج تحقیق وی نشان داد که اکثریت سرمایه گذاران،علاقه کمی به سفته بازی ومعاملات پر ریسک دارند.در مورد تصمیم گیری برای خرید سهام،معیارهای مالی،از قبیل تقسیم سود وسود هر سهم بسیار مربوط هستند،با اینحال اهمیت آنها کمتر از نوسانات قیمت وروند قیمت سهام در بورس است(آقایی و مختاریان، ۱۳۸۳، ۱۱).
مهدی خوشنود در پایان نامه کارشناسی ارشد خود در دانشکده مدیریت دانشگاه تهران به راهنمایی دکتر تهرانی و مشاوره دکتر سید جوادین در سال ۸۳ به بررسی شناسایی ورتبه بندی گروه های موثر بر تصمیم گیری سرمایه گذاران فردی ونهادی در بورس اوراق بهادار تهران پرداخت و نتایج حاصل تز تحقیق وی بیانگر این موضوع است که سرمایه گذاران فردی وجزء هنگام تصمیم گیری برای سرمایه گذاری در بورس اوراق بهادار تهران از شایعات واخبار تایید نشده وهمچنین جو بازار وسرمایه گذاران بزرگ نهادی پیروی می نمایند و سرمایه گذاران نهادی هم هنگام تصمیم گیری از تحلیل علمی وبنیادی استفاده کرده وآنرا مرجع تصمیم گیری خود قرار می دهند.
به هر حال نتایج این تحقیق نشان می دهد که سرمایه گذاران نهادی در بازار بورس اوراق بهادار تهران بهتر وعقلایی تر تصمیم گیری می کنند اما بر عکس رفتارهای سرمایه گذاران فردی به دور از منطق تصمیم گیری صحیح وصرفا پیروی از شایعات وجو بازار و سرمایه گذاران بزرگ می باشد(خوشنود، ۱۳۸۳،۱۴).
مهدی خادمی گراشی در پایان نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه مازندران به راهنمایی دکتریحیی زاده فر و مشاوره دکتر زالی در سال ۸۴ به بررسی عوامل موثر بر تصمیم گیری سرمایه گذاران در بورس اوراق بهادار تهران پرداخت و نتیجه گرفت که تصمیم گیری سهامداران فاقد مدلی از پیش تعیین شده وجهانشمول است،بلکه در هر بازار وبا توجه به ویژگیهای سرمایه گذاران نحوه تصمیم گیری وعوامل موثر بر آن متفاوت است.و همچنین نتایج تحقیق وی نشان داد که عوامل سیاسی،روانی،اقتصادی ومالی داخلی بالاترین تاثیر را به ترتیب بر تصمیم گیری سرمایه گذاران دارند(خادمی گراشی، ۱۳۸۴، ۷).
مهدی دلبری در پایان نامه کارشناسی ارشد خود در دانشگاه اصفهان در سال۸۴ به راهنمایی دکتر ابزری و مشاوره دکتر سامتی کاربرد مدل فرایند تحلیل سلسله مراتبی را در تعیین معیارهای موثر بر انتخاب سهام در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار داد.
یافته های این تحقیق نشان می دهد که مهمترین معیار از نظر کارشناسان،سود تقسیمی هر سهم بوده و همچنین تجزیه و تحلیل اساسی بر تجزیه و تحلیل فنی برتری دارد.در ضمن،الگوی استفاده شده در این تحقیق دارای سازگاری است(دلبری، ۱۳۸۴، ۱۵).
در خصوص استفاده از AHP فازی نیز میتوان به مقاله ای با عنوان اولویت بندی شاخص های ارزیابی عملکرد نیروی انسانی با بهره گرفتن از Fuzzy AHP اشاره نمود. هدف این مطالعه توصیف روشی به منظور اولویت بندی شاخصهای ارزیابی نیروی انسانی تحت محیط فازی عنوان شده است. بر این اساس با بهره گرفتن از یک متدولوژی مبتنی بر روش تحلیل سلسله مراتبی فازی به اولویت بندی شاخص های ارزیابی عملکرد نیروی انسانی همچون هوش و استعداد، رهبری پشتکار و جدیت در کار، ابتکار و خلاقیت و انعطاف پذیری پرداخته شده است (ثریایی، نوری فر و حیدرزاده،۱۳۸۵،ص۱۴).
سجاد امیریان و عادل آذر در نهمین کنفرانس بین المللی مدیریت مقاله ای با عنوان ارائه مدلی برای رتبه بندی سهم تحت محیط تصمیم گیری چند شاخصه فازی گروهی ارائه نمودند.
در این مقاله یک مدل تصمیم گیری چند شاخصه فازی^[۵] جهت رتبه بندی سهام در بورس اوراق بهادار تهران طراحی شده است.مدل طراحی شده، ترکیبی از دو روش تاپسیس فازی^[۶] و روش پایه فازی^[۷] را جهت رتبه بندی سهام مد نظر قرار داده است.(امیریان و آذر،۱۳۸۹،۴۰).
حسن حاله و محبوبه فراهتی در مقاله ای با عنوان رتبه بندی عوامل موثر و ارائه مدل ریاضی پیش بینی قیمت سهام به بررسی عوامل درونی و بیرونی موثر بر قیمت سهام که از بیشترین ارتباط با یکدیکر برخوردار می باشند پرداختند.که نتایج نشان دهنده خطای کمتر مدل برنامه ریزی خطی در زمان مورد بررسی نسبت به روش ARIMA^[8] می باشد(حاله و فراهتی، ۱۳۹۰،۲۴).
عزت الله اصغری زاده و مهدی نصر اللهی در پژوهشی با عنوان رتبه بندی شرکتها بر اساس معیارهای مدل سرآمدی اقدام به رتبه بندی شرکتهای قطعه ساز خودرو بر اساس سطوح درآمدی کسب شده با بهره گرفتن از روش PROMETHEE نمودند(اصغری زاده و نصر اللهی،۱۳۸۶،۵۹).
فرهاد وفایی و عباس بابایی در مقااله ای با عنوان طراحی مدل تصمیم گیری چند شاخصه فازی گروهی جهت رتبه بندی سهام در بورس اوراق بهادار تهران به بررسی دو روش تاپسیس فازی و روش پایه فازی جهت رتبه بندی سهام پرداختند.
در این تحقیق ۲۱ شرکت از شرکت های موجود در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار گرفته است که شرکتهای پتروشیمی خارک و پتروشیمی آبادان رتبه های نخستین را به خود اختصاص داده اند.(وفایی و بابایی،۱۳۸۹،۸۹).
دکتر میر غفوری، علیرضا رجبی پور و دکتر داریوش فرید در پژوهشی با عنوان کاربرد فرایند تحلیل سلسله مراتبی فازی در اولویت بندی عوامل موثر بر انتخاب سهام در بورس اوراق بهادار تهران از دیدگاه سهامداران به بررسی ترحیج سرمایه گذاران در انتخاب سهام پرداختند که در نتیجه معیارهای مسئله نقدشوندگی،سهام شناور آزاد،ترکیب سهامداران عمده، سود هر سهم،نسبت P/E، ارزش ذاتی هر سهم،نوع صنعت، انتشار مستمر اطلاعات شفاف و روند بازار به عنوان مهم ترین عوامل موثر بر ترجیح مشتریان در انتخاب هر سهم مشخص و تشریح شده است.
یافته های این پژوهش نشان می دهد که سرمایه گذاران بیشترین تاکید را بر معیارهای روند بازار، امکان نقدشوندگی سهام،نسبت P/E، و EPS قرار می دهند.(میر غفوری،رجبی پور و فرید،۱۳۸۸، ۱۲).
مطالعات خارجی
«بنیامین گراهام»،که به پدر تجزیه و تحلیل اوراق بهادار معروف شده،و«دیوید داد»در سال۱۹۳۴ کتابی به نام تجزیه و تحلیل اوراق بهادار نوشتند که به عنوان پایه واساس تجزیه وتحلیل اساسی اوراق بهادار معرفی شد.در این کتاب،قدرت درآمدی موسسات در آینده،مهم ترین عامل موثر در ارزش سهام مطرح گردید.(Graham,1934,140)
شرکت انجمن ملی سرمایه گذاران در دهه ۱۹۵۰،نرم افزار راهنمای انتخاب سهام را معرفی کرد.این شرکت پنج مرحله مهم را به خریداران سهام توصیه می کند،که شامل ارزیابی رشد تاریخی سود وفروش،تجزیه وتحلیل عملکرد مدیریت،تجزیه وتحلیل تاریخی سود وقیمت،پیش بینی ریسک وبازده،و تعیین بازده بالقوه سرمایه گذاری است..( National Association of Investors Corporation,1999)
مطالعات تجربی درباره رفتار سرمایه گذاران،از اوایل دهه ۱۹۷۰ شروع شد.بررسی«وارتون»،یکی از جامع ترین مطالعات رفتار سرمایه گذار،به این سوال می پردازد که چگونه متغیرهای جمعیت شناختی بر فرایند انتخاب سرمایه گذاری و تشکیل پرتفولیو تاثیر می گذارد.«بلوم»و«فرند»مروری قابل توجه بر نتایج وکاربردهای این مطالعه داشته اند.«ریلی»و«چو»دریافتند که وقتی سن،ثروت،درآمد و آموزش افراد افزایش یابد،ریسک گریزی آنها هم افزایش می یابد.«لولن»،«لیز»و«اسکلاریام»در مطالعه خود ثابت کردند که سن،جنس،درآمد و آموزش بر اولویت های سرمایه گذار برای سود سرمایه ای،بازده سود سهام و بازده کلی تاثیر می گذارد.
«بنیامین گراهام»و«جیمز ریا»در سال ۱۹۷۴،رویکرد جدیدی در شناسایی سهام عادی ارزان بوجود آوردند.در این رویکرد،پنج سوال بازده وپنج سوال ریسک در نظر گرفته شدند.در نهایت،سهامی برای خرید پیشنهاد می شد که پاسخ بله را در سوال ۶و یکی از سوال های۱ یا۳یا ۵ به دست آورده باشند.(Rea,1977,12)
موسسهValue Line،بزرگ ترین ومعروف ترین مشاور سرمایه گذاری،اطلاعات ارزشمندی درباره۱۷۰۰ شرکت سهامی ارائه می دهد.این موسسه،این تعداد سهام را با توجه به عملکرد مورد انتظار،برای ۱۲ ماه بعد رتبه بندی می نماید و در پنج گروه مطرح می نماید؛به نحوی که در گروه۱صد شرکت رتبه اول،در گروه ۲سیصد شرکت بعدی،در گروه ۳ نهصد شرکت میانی،در گروه ۴ سیصد شرکت بعدی و در گروه ۵ صد شرکت رده آخر قرار می گیرند.رتبه بندی این موسسه از سه بخش تشکیل می شود که شامل:ارزش نسبی،عامل سود آوری و شاخص ارزش است.(Valueline,2001,18)
«ویلیام اونیل»در سال ۱۹۹۱ حاصل سی وهشت سال تجربه و تحقیق خود را در کتابی به نام«چگونه در سهام عادی پولدار شویم؟»گرد آوری کرد که هفت معیار را به سهامداران توصیه می کند،که عبارتند از:درآمد سه ماهه جاری هر سهام،درآمد سالیانه هر سهام،مدیریت سیستم،عرضه و تقاضا،رهبران سهام،تعداد سهام تحت تملک نهادهای مالی و سرمایه گذاری و جهت کلی بازار.(Oneil,1991,7)
«وونگ»،«ونگ»،«جو»و«کوبک»در سال ۱۹۹۲،یک سیستم عصبی فازی برای انتخاب سهام معرفی کردند.در این سیستم عصبی،ابتدا تخصیص دارایی،سپس انتخاب کشور و در مرحله آخر انتخاب سهام صورت می گیرد.برای هر یک از این سه تصمیم،قواعدی به سیستم عصبی داده می شود که باید طبق آن تصمیم گیری کند.(Wong et al,1992,47-52)
«رابرت ناگی»و«رابرت لوینبرگر»در سال ۱۹۹۴عوامل موثر بر رفتار سرمایه گذاران فردی را مطالعه کردند.محققان در این پژوهش،۵۰۰ پرسشنامه برای سهامداران پست کردند که ۱۳۷ مورد آنها تکمیل شد.از سهامداران درباره اهمیت۳۴ متغیر سوال شد که چقدر در تصمیمات سرمایه گذاری تاثیر گذار است.
متغیرهایی که بیشترین تاثیر را داشتند عبارت بودند از:درآمد مورد انتظار شرکت؛نیازهای تنوع،احساس درباره محصولات یا خدمات شرکت،شرایط صورتهای مالی،شهرت و وجهه شرکت و عملکرد گذشته سهام.

۳-منفعت وکاربرد محلله‌ی عقلایی موجب حلیت خرید و فروش می‌شود.

۱-۴-سوابق تحقیق

مبحث حرمت اعیان نجسه از صدر اسلام از سوی پیامبر(ص)تشریع شده‌است، از جمله درکتب فقهی معتبر شیعه مثل مقنع شیخ صدوق، خلاف شیخ طوسی، تذکره‌ی علامه حلی، لمعه‌ی دمشقیه شهید ثانی، جواهر الکلام شیخ محمد حسن نجفی، تحریر الوسیله امام خمینی، متاجر محمدحسن مرعشی و… به این مسأله پرداخته شده‌است.
شیخ طایفه قایل به این مطلب است که مردار که جزیی از اعیان نجس است مالکیت آور نیست پس اگردیگر اعیان نجسه مورد بیع قرارگیرند چون مالکیت آور نیستند و یکی از شرایط صحت بیع ایجاد ملکیت برای بایع و خریدار می‌باشد و در چنین حالتی که مالکیت وجود ندارد بیع باطل و حرام است(طوسی،۱۴۱۶ق، ص۱۸۴).

( اینجا فقط تکه ای از متن پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

علامه حلی به تبع اینکه خرید و فروش اعیان نجسه را حرام دانست خون را نیز که یکی از اعیان نجسه است حرام می‌داند وی معتقد است همه‌ی خون نجس و خرید و فروشش حرام است و هم چنین خون های غیر نجس را نیز حرام می‌داند ایشان فرقی بین خون پاک و نجس نگذارده و خرید و فروش همه را حرام دانسته است(حلی،۱۴۰۰ق، ص۴۶۴). در کتاب تبصره المتعلمین فی احکام الدین آمده، کسب مال از اعیان نجسه یعنی کسب‌هایی که از نظر شرعی حرام و تحصیل درآمد از طریق آن‌ها جایز نیست، مثل خرید و فروش مردار، غائط و خون، (مگر اینکه برای منفعت عقلایی باشد مثل فروش خون برای تزریق به بدن فردی برای احیای او) مثل خرید و فروش شراب و مسکرات و… حرام‌اند و تنها دلیل را روایت تحف العقول می‌دانند(حلی، ۱۳۸۱، ص۱۳).
شهید ثانی نیز به طور مختصر به این بحث پرداخته، کسب و تجارت انواع بسیاری دارد که یکی از آن‌ها تجارت حرام است که شامل خرید و فروش اعیان نجسه می‌شود، خرید و فروش اعیان نجسه حرام است چه منفعت حلال و عقلایی داشته باشد و چه بدون منفعت حلال باشد (مثل خرید و فروش خون هر چند که منفعتی که در حکم منفعت است و منفعت حقیقی نیست برای آن فرض شود مثل رنگرزی)، ولی باز هم خرید و فروشش حرام است، یا مردار و اجزایی از مردار که در آن‌ها حیات حلول کرده و خوک و سگ که در خشکی زندگی می کنند، با تمام اقسامشان به استثنای سگ شکاری و سگ گله و سگ زراعت و باغ و بستان، خرید و فروششان حرام و باطل است( شهید ثانی، ۱۳۸۳، ص۴۸۵).
صاحب جواهر با توجه به روایت « ان الله اذا حرم شیئا حرم ثمنه » استدلال نموده که چون اعیان نجسه حرام اند پس خرید و فروش و بیع آن‌ها نیز حرام است و از مفهوم مخالف این حدیث نبوی چنین فهمیده می‌شود که هر چیزی که در ردیف اعیان نجس باشد بیع آن نیز به تبع آن حرام است(نجفی، ۱۳۷۵، ص۱۰).
امام خمینی به معرفی اعیان نجسه و سپس به حرمت خرید و فروش آن‌ها اشاره کردند، ایشان فرمودند از میان نجاسات فرقی بین کافر نیست، و کافر هر کسی که باشد نجس است، و از سگ ها، سگ خشکی نجس است و فرقی بین خوک اهلی و وحشی نیست، و خرید و فروش این ها حرام است(خمینی ،۱۳۸۳،ص۱۰۲).

۱-۵- هدف تحقیق

بررسی حکم خرید و فروش، بهره وری و انتفاع از اعیان نجسه از دیدگاه فقهای امامیه.

۱-۶-نوآوری تحقیق

با عنایت به این موضوع که امروزه به واسطه پیشرفت های علمی از اعیان نجسه می‌توان استفاده‌های تجاری یا علمی نمود، و چون از رهگذر ورود ممکن است مبتلا به افراد جامعه شود و خدای ناکرده به واسطه این بیع مال حرامی اندوخته شود، بررسی خرید و فروش اعیان نجسه نیاز به بازبینی مجدد دارد و از این حیث، پژوهش مزبور قابل توجه می‌باشد .

۱-۷- فصول تحقیق

این پژوهش شامل چهار فصل می‌باشد در فصل اول کلیاتی از پژوهش از جمله بیان مسأله و اهداف و فرضیه‌های پژوهش مورد بحث قرار می‌گیرد، در فصل دوم به مفهوم شناسی و مصادیق پژوهش پرداخته می‌شود، فصل سوم مبانی فقهی اعیان نجسه به طور مبسوطی تشریح می‌شود، در فصل چهارم آیات الاحکام و روایات مربوط به خرید و فروش اعیان نجسه و در پایان نتیجه گیری و استنباط کلی از پژوهش آورده شده‌است
فصل دوم
مفهوم شناسی و مصادیق

مفهوم شناسی و مصادیق

۲-۱- آغاز پیدایش عنوان فقه

عنوان فقه به معناى اصطلاحى آن پیش از هجرت پیامبر از مکه به مدینه منوره رایج نبوده، بلکه پس از هجرت پدید آمده است. زیرا آیات الاحکام - که تقریبا حدود یک سوم قرآن است- در مدینه منوره فرود آمد و آیاتى که در مکه مکرمه نازل شده مربوط به اصول اعتقادى اخلاقى، اجتماعى و . . مى‌باشد. ولى از پاره‌اى احادیث پیامبر (صلى الله علیه و آله) استفاده مى‌شود که پیش از آن فقه به معناى مجموعه قوانین الهى به کار رفته، لیکن این عنوان نزد امامیه اصطلاح نشده‌است.
به هر حال، این عنوان با مطرح شدن احکام شرعى، یعنى پس از هجرت پیامبر پدیدار شد. چه، حضرت پیامبر (ص) پس از بعثت، مدت سیزده سال در مکه اقامت گزیدند و سپس حدود ده سال در مدینه ماندند، و در طول این ۲۳ سال آیات قرآن نازل مى‌شد، ولى آیات مکى- که حدود دو سوم قرآن را شامل مى‌شود - در مجموع، بیانگر احکام نبوده، بلکه در تبیین مسائلى از قبیل اصول اعتقادى، دعوت از عموم براى ایمان آوردن به خدا و پیامبر و روز رستاخیز، امر به نماز و فرا خواندن به وارستگی هاى اخلاقى، مانند راست گویى و امانتدارى و بازداشتن از کارهاى زشت و ناپسند مثل زنا و قتل و نهى از کم فروشى و نظایر آن خلاصه مى‌شد. بنابراین، جهت اصلى تشریع در مکه متوجه ثبات در عقاید و اصلاح مفاسد عقیدتى و نبرد با شرک و الحاد و مانند آن بود؛ نه به سوى بیان احکام و مسائل فقهى(جناتی،۱۳۷۴، ص۷).
اما آیات مدنى که پس از هجرت در مدینه نازل شده و تقریبا یک سوم قرآن است، همه بیانگر احکام و قوانین شرعى است. در این ایام و سال ها، آیات فرود مى آمد و پیامبر آن را براى مردم تلاوت مى فرمود. آیاتى که مسائل مربوط به وقایع و رویدادهاى جامعه را در بر داشت، و بر طرف سازنده مشکلات اجتماعى و فردى و سیاسى بود. آیاتى که متضمن مسائل معاملاتى نظیر بیع و اجاره و رهن و ربا و مسائل حقوقى مانند حد زنا و سرقت و جنایاتى مانند قتل عمد و مسائلى از قبیل شهادت در زنا و غیره بود. آیاتى که در آن از احکام عبادى مثل روزه و زکات و حج و جهاد و شرایط آن سخن مى‌گفت.
کوتاه سخن این که، جهت تشریع در مدینه منوره، همواره به سوى بیان احکام شرعى و فقهى بود. تا این که دین به کمال نهایى خود نایل آمد، و رسالت آسمانى پیامبر به پایان رسید.

۲-۲- هدف از علم فقه

انسان پس از ایمان به خداوند متعال و شریعت آسمانى اسلام و احساس مسئولیت در برابر پروردگار، از آن جا که در امتثال اوامر و اجتناب نواهى، خود را بنده خداوند مى‌شمرد، لذا بر خود لازم مى‌داند که رفتار و کردار خود را در همه جنبه‌هاى زندگى بر اساس قانون آسمانى و شریعت اسلام انجام دهد. و عقل و اندیشه اش او را وا مى‌دارد که در همه تصرّفات فردى و اجتماعى خود، تنها بر اساس آن شریعت حکم کند، بدین معنى که خود را ملزم بداند که همواره از وظیفه اى که دین او عمل بدان را فرمان داده است پیروى نماید، در این که فلان کار را انجام دهد یا ترک کند، و این که بر طبق این روش قدم بردارد یا آن شیوه، باید ببیند که مکتب و مذهبش چه حکمى‌دارد، و چه وظیفه اى براى او تعیین کرده است. اگر دین او عملى را تجویز مى‌کند انجام دهد، و اگر او را از کارى باز مى‌دارد، به ترک آن کار همت کند. اگر به او اجازه مى دهد که در کارى تصرف کند، زود دست به کار شود، و اگر از دخالت در آن نهى مى‌کند از انجام آن باز بماند.
از آن جا که اوامر و نواهى شریعت در همه‌ی وقایع و رویدادها واضح و مشخص نبوده، بنابراین تعیین وظیفه انسان در برابر شریعت آسمانى، نیازمند بحث علمى دقیق و بررسى گسترده اى بوده است. و اگر وظیفه افراد امر روشن و واضحى بود هر گز نیاز به مطالعه و بررسى نداشت، و دست یافتن به آن براى هر فرد، امر سهل و آسانى به شمار مى‌رفت. ولى علل و اسباب گوناگون باعث شده‌است که بسیارى از احکام فقهى و شرعى دقیقا واضح نباشد (همان، ص۸).
از جمله علل، مى توان بعد زمانى ما را از مرحله نخست ادوار فقه اسلامى یعنى عصر تشریع که از زمان بعثت تا وفات پیامبر است به شمار آورد.
در نتیجه انسان به تنهایى در برابر بسیارى از امور، وظیفه خود را دقیقا درک نمى‌کند. وقتى انسان حکم شرعى واقعه را نداند که کدام یک از احکام پنج گانه وجوب، حرمت، استحباب، کراهت و اباحه است، چگونه مى خواهد وظیفه خود را دریابد تا بر طبق آن عمل نماید؟
بنابراین بسیار ضرورى است که علمى پدید آید و در صدد تعیین وظیفه شرعى انسان باشد، و انسان را در شناخت احکام و وظایف شرعى از روى دلیل یارى دهد. از این جا بود که علم فقه پدید آمد تا عهده دار این مسئولیت مهم شود. و کار فقیه این است که براى وظایف فردى، اجتماعى، تجارى و دینى انسان، دلیل مى آورد، و این کار فقیه در اصطلاح علمى « عمل استنباط » نامیده مى‌شود، و منظور از آن، استنباط حکم شرعى است. پس فقه، یعنى آشنایى با دلیل بر تعیین وظیفه شرعى انسان در برابر هر حکم و واقعه. و وظیفه شرعى، یعنى نحوه‌ی رفتارى که تبعیت از دین، انسان را به آن وادار می‌کند تا بر طبق آن عمل کند. آن گاه علم فقه گسترش مى‌یابد، و با فزونى وقایع و رویدادها؛ استنباط ها نیز گسترده مى‌شود، و براى تعیین تکلیف در هر واقعه اى استنباط خاصى لازم به نظر مى‌رسد. ولى گو این که استنباط هاى بسیارى در علم فقه وجود دارد، اما همه‌ی آن‌ها از عناصر یکسان و قوانین کلى همگونى برخوردارند که از مجموع آن اصول و قوانین، پایه‌هاى اساسى استنباط شکل مى‌گیرد، مثل عنصر حجیّت ظهور، و حجیّت خبر واحد یا حجیّت اجماع و امثال آن. شکل گیرى این عناصر مشترک در استنباط موجب شد تا علم خاصى پیدا شود که پیرامون آن به بررسى بپردازد، و آن‌ها را براى به کارگیرى در علم فقه آماده سازد، و آن علم اصول بود. بر این اساس مى توان علم اصول را چنین تعریف کرد: « علم آشنایى با عناصر مشترک در مسیر استنباط حکم شرعى»(جناتی، ۱۳۷۴، ص۱۰).

۲-۳- معنای لغوی نجاست

ممکن است ادعا شود که کلمه‌ی نجس بر معناى لغوى آن حمل شود که همان پلیدى است، نه معناى شرعى و اعتبارى آن که بنا بر این احتمال نجاست ذاتى مشرکان ثابت نخواهد شد.
حمل واژه‌ی نجس بر معناى لغوى یا شرعى تعیین معناى لغوى یا اصطلاحى شرعى کلمه‌ی نجس است، زیرا هر گاه منظور از آن، معناى لغوى باشد، نظریه‌ی عدم نجاست ذاتى تقویت خواهد شد و چنان چه منظور معناى اصطلاحى شرعى آن باشد، نظریه‌ی نجاست ذاتى مشرکان تثبیت خواهد گشت. « إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ فَلا یَقْرَبُوا الْمَسْجِدَ الْحَرامَ » (سوره توبه، آیه۲۸).
ریشه‌ی این تردید ناشى از این است که آیا در زمان نزول این آیه، معناى اصطلاحى و اعتبارى شرعى براى واژه‌ی نجس در ذهن اهل شریعت ثابت بوده است یا خیر؟ (جناتی، ۱۳۷۴، ص۱۸۳).

۲-۴- دلایل حمل بر معناى اصطلاحى شرعى

۱- واژه نجس باید بر معناى اعتبارى شرعى آن حمل شود. زیرا در زمان نزول آیه معناى اعتبارى شرعى در اذهان اهل شریعت مستقر بوده است.
به این دلیل اشکال وارد است، زیرا مصادره به مطلوب مى‌باشد و اصل اثبات استقرار معناى شرعى هنگام نزول آیه، مورد تردید است و نیاز به اثبات دارد.
۲- آیه مذکور در سوره توبه، در سال نهم پس از هجرت نازل شده‌است و بى تردید تا این زمان تعدادى از نجاسات اصطلاحى و اعتبارى تشریع شده‌است و این امر خود مى رساند که ذهن اهل شریعت با معناى شرعى و اعتبارى واژه نجس آشنا بوده و هنگام نزول آیه هیچ مشکلى براى حمل آن بر معناى شرعى وجود نداشته است.
در روایات نقل شده‌است هنگامى که رسول خدا (ص) به مدینه رفت بین مردم آنجا، استنجای با آب و سنگ امر متعارفى بود و مى‌گویند براء بن معرور انصارى نخستین مسلمانى بود که با آب استنجا ی مى‌نمود و آیه « إِنَّ الله یُحِبُّ التَّوَّابِینَ وَیُحِبُّ الْمُتَطَهِّرِینَ »( سوره بقره، آیه۲۲۲ ).در حق او نازل شده‌است.
اشاره به نجاست در بعض احادیثى که پیش از هجرت از او صادر شده زیرا در آن‌ها بین امت اسلامى و امت هاى پیشین که مقصر بوده‌اند که مقارنه شده در هنگامى که بول به بدن و یا لباس آن‌ها اصابت مى کرد تکالیف آن‌ها مشکل بوده است و اما در باره ی این امت این گونه تکالیف قرار داده نشده‌است و تنها آب را براى آن‌ها مطهر و پاک کننده قرار داده است.
روایاتى هم وجود دارد که مى گوید پیامبر، امام حسن و یا امام حسین را در دامن خود
مى نشاند و گاهى بول مى کرد پیامبر در این هنگام موضع را با آب مى‌شست.
از این وجوه براى انسان اطمینان پیدا مى‌شود که تشریع نجاست پیش از نزول آیه «إِنَّمَا الْمُشْرِکُونَ نَجَسٌ » بوده است.
ولى با همه این گفته‌ها وجه مذکور نا تمام است، زیرا موارد و شواهد مذکور به هر اندازه هم که زیاد باشد نمى تواند ثابت کند که در زمان نزول آیه، معناى لغوى واژه‌ی نجس مهجور بوده و فقط معناى شرعى آن به ذهن آمده است. و بر فرض که وجود معناى اعتبارى شرعى را قبل از نزول آیه بپذیریم باز هم دوشادوش معناى لغوى حضور داشته و تعیین هر یک نیازمند قرینه است و هر گاه قرینه بر اراده هیچ یک نباشد، استدلال به آیه امکان نخواهد داشت. (همان، ص ۱۸۵)
به علاوه که پس از تتبع در عناصر خاصه استنباط، این امر به وضوح دانسته مى‌شود که لفظ نجاست در زبان شریعت اختصاص به قذارت شرعى نیافته بلکه در معناى لغوى آن نیز به کار رفته است. و اصولا در احادیث منقول از رسول خدا چه از طریق شیعه و چه از طریق اهل سنت یا کلمه نجاست در معناى اصطلاحى آن به کار نرفته و یا در موارد اندک و انگشت شمارى به کار رفته است. تا آنجا که برخى از اندیشمندان گفته‌اند: تعبیر به لفظ نجس در احادیث رسول خدا دیده نشده‌است مگر در چند روایت: در مورد مردى که در حال جنابت با رسول خدا رو به رو گردید و حیا کرد و بلا فاصله غسل کرد و از رسول خدا معذرت خواست، پیامبر به او فرمود: « سبحان الله مؤمن نجس نمى‌شود» به هر حال این عبارت مى رساند که لفظ نجس در عبارت شارع به ندرت داراى معناى اصطلاحى شرعى بوده است و بنا بر این هنگام نزول آیه، معناى اصطلاحى شرعى مستقر نبوده و آیه باید بر معناى لغوى حمل شود.
۳- کلام شارع همواره باید بر معنایى حمل شود که با مقام شارعیت و مولویت وى تناسب داشته باشد. و چون معناى اصطلاحى شرعى، با مقام مولویت و قانونگذارى شارع تناسب دارد، باید واژه نجس را در آیه مذکور بر معناى شرعى حمل کرد نه معناى لغوى (جناتی، ۱۳۷۴، ص۱۸۶).
۵- واژه‌ی نجس مردد بین قذارت معنوى و قذارت حسى شرعى نیست، بلکه اطلاق دارد و شامل هر دو مى‌شود. یعنى مشرکان هم به لحاظ روحى و عقیدتى آلوده‌اند و هم به لحاظ بدنى و جسمى نجس هستند.
پاسخ این سخن چنین است که استناد به اطلاق در مواردى صحیح است که فرد مردد، یکى از افراد موضوع قضیه به شمار آید در حالى که قذارت روحى و قذارت جسمى حقیقتاً واحد نیستند و اراده کردن هر یک نیاز به لحاظ جداگانه دارد. اطلاق، مستلزم نفى قید زائد است، نه مستلزم وسعت بخشیدن به دایره لحاظ و وارد کردن حیثیات مختلف در زیر پوشش یک عنوان(همان، ص۱۸۷).
وسعت بخشیدن به دایره مراد و مفهوم از عهده اطلاق بیرون است و نیاز به قرینه خاصى دارد. بنا بر این واژه‌ی نجس نسبت به قذارت معنوى و جسمى اطلاق ندارد و فقط شامل یکى از آن دو مى‌باشد، و چنان که تبیین شد، مراد از نجاست مشرکان، قذارت معنوى و فکرى آنان است، نه قذارت جسمى و ذاتى ایشان.

۴-۳-۴-۴) آراستگی ظاهری: اشاره دارد به توجه خادم به نمایش ظاهری مناسب در عرصه خدمتگزاری که تأکید آن از پوشش مرتب و پاکیزه گرفته تا برخورداری از نحوه تعامل گشوده ادامه می یابد. که در ادبیات ارتباطی در زمره سبک ارتباطی سرزنده^[۱۶۶] قرار می گیرد. سبک ارتباطی سرزنده، نشان­دهنده رفتارهای غیرکلامی فعال شامل ارتباط چشمی، حالات چهره، حرکات و اشارات بدن به منظور اغراق یا کم اهمیت جلوه دادن یک پیام می­باشند (نورتون، ۱۹۷۸). در یک محیط خدماتی، رفتار غیر کلامی صحیح، معمولاً به ابراز واکنش­های مثبت، ادب و احترام مربوط می­ شود و بنابراین ادب و نزاکت را به دیگر پیام دهندگان نشان می­دهد (وبستر و ساندارام، ۲۰۰۹). پیرامون آراستگی ظاهری یکی از خادمین بیان می دارد:
(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت nefo.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

“خادمان خیلی خوش برخورد، خوش تیپ، خوش نما و خوش بو جلوی زائر ظاهر بشود با لبخند و با تعارفات معقول و خوش برخورد خوشامد بگویند.
خادم دیگری نیز این طور می گوید:
“زائر دوست دارد که با بهترین شیوه و با خوشرویی با او رفتار بشود. لذا دیدیم گاهی که یکی از خادمین با چهره ای عبوس در مقابل زائر حاضر می شود، زائرین یه چیزی گفتن.
۴-۳-۴-۵) صداقت و درستکاری: شکل گیری رفتارخادمانه خادمان جز در در گرو پای بندی آنان، به راستی در کردار و گفتارشان نیست. نمی شود کسی ادعای خادم بودن نماید ولی به مخدوم خود خیانت نماید. پیرامون این مقوله یکی از خادمان چنین می گوید:
“یکی از خادمان برجسته صداقتش این بود که من اصلا ازش خلاف ندیدم. امکانات، بودجه و مالی که برای زائر اختصاص داشت را تماما خرج خود زائر می کرد. امکانات زائر مربوط به زائر است و امانت نزد خادمین و تا آخرین ذره باید به زائر ارائه گردد.”
خادم دیگری نیز می گوید:
“خادم باید خدمتش صادقانه و به دور از دوز و کلک باشد.”
در مجموع به صورت کلی می توان ویژگی های رفتار خادمانه خادمان را در قالب شکل ۴-۱ ترسیم کرد:
شکل۴-۱ الگوی مفهومی ویژگی های رفتار خادمانه
نوع دوستی
همدلی
پرهیز از تبعیض
دلسوزی خدمت
ایثار و فداکاری
تکریم زائر
جاذبه ارتباطی
جستجوگر خدمت
عمل فرانقشی
ترویج معنویت
صیانت و دفاع
حمایت اطلاعاتی
پیگیری
وظیفه شناسی
همکاری شغلی
توانمندی تخصصی
ایده پردازی و خلاقیت
اطاعت متعهدانه
ملاحظات فرهنگی
دلبستگی به خدمت
تواضع و فروتنی
معرفعت افزایی
تاب آوری
صداقت و درستکاری
رفتار انسان دوستانه
رفتار خودسازانه
رفتار
خادمانه
رفتار پیش قدمانه
رفتار وظیفه گرایانه
بخش دوم: عوامل مؤثر بر رفتار خادمانه
نتیجه تحلیل محتوای عوامل مؤثر بر رفتار خادمانه نیز در چهار مضمون کلی عوامل هیجانی، عوامل شناختی، زمینه شخصی(سرشتی، محیط ساخته) و زمینه مرتبط با نقش قابل شرح است.
۴-۴-۱) عوامل هیجانی؛ این دسته از عوامل اشاره به هیجانات، احساسات، عواطف و حالات درونی خادمین پیرامون خدمتگزاری به زائرین دارد که بعضاً از ضمیر ناخودآگاه و غیرارادی در آن موقعیت بروز پیدا می کند و به لحاظ پایداری، اغلب بروز آن تابع شرایط است. یافته های تحقیق نشان می دهد که عوامل هیجانی اثرگذار بررفتار خادمانه خادمان در طول دوره خدمتشان در عمره مفرده عبارتند از: عشق و علاقه، تمایل به خدمتگزاری، سرفرازی معنوی و احساس معنویت.
۴-۴-۱-۱) عشق و علاقه: میزان شوق و اشتیاقی که خادم از سر تمایل باطنی و علاقه درونی برای خدمتگزاری به زائرین از خود نشان می دهد، محرک تأثیرگذاری بر شکل گیری رفتارهای خادمانه و نحوه خدمتگزاری او به زائرین می شود. در این خصوص یکی از خادمین چنین بیان می کند:
“بر خلاف یک کارمند، کار خادم یک تکلیف نیست که بااکراه انجام دهد، بلکه از عشق و علاقه اش است که هر چیزی که پیش می آید، می رود و انجامش می دهد.”
و یا در جای دیگر مصاحبه ها آمده است:
“خدمت به زائرین و درگاه پروردگار اینها را یک جوری عاشق اون کار کرده که در خدمت کردن شان موفق ترند.”
۴-۴-۱-۲) تمایل به خدمتگزاری: میزان نهادینه شدن ارزش و جایگاه خدمت کردن در آستان خداوندی در درون و سرشت شخص خادم، مبیّن تمایل خدمتگزاری او خواهد بود که هرچه این تمایل نهادینه تر باشد، خادم رغبت و شوق بیشتری برای خدمتگزاری مؤثر در برابر زائرین خواهد داشت. پیرامون این مقوله یکی از خادمان چنین می گوید:
“اصلا خدمتگزاری باید درفطرت فرد وجود داشته باشد چرا که اگر در فطرتش این احساس نباشد، نمی تواند وظایفش را پیاده کند.”
یکی دیگر از خادمین نیز بیان می کند:
“خادم در این مسیر اول باید انگیزه خدمت داشته باشد. یعنی بنا داشته باشه که در این راه ارائه خدمت بکنه. بخش جزیی اش مادی است. ولی بخش اهمش روحی روانی است.”
و یا در جای دیگری اشاره شده است :
“اینها تو خونشون خدمتگزاری در این آستان نقش بسته است.”
۴-۴-۱-۳) سرفرازی معنوی: ادراک خادم نسبت به جایگاه ارزشی مخدوم و خدمت به او، احساسی را در درونش شکل می دهد که در مقایسه با کسانی که این توفیق خدمتگزاری را ندارند، حس مباهات دارد. چنین احساسی انگیزه های خدمتگزاری بهتر و بروز رفتار خادمانه را برای زائرین برمی انگیزاند. در این زمینه یکی از خادمین می گوید:
“همین که انسان برگزیده می شود برای خدمتگزاری به زائرین، غرور خاصی آدم را می گیرد. خادمی که اومده اینجا برای خدمت، می تونسته بره کارهای دیگری انجام بده، ولی افتخار می کند که خادم ]اهل بیت[ شده است و این برایش یک سکوی افتخارآمیز است.”
خادم دیگری نیز پیرامون سرفرازی معنوی بیان می کند:

2. 2. عنصر ارزشی: فرض هایی درباره پیامدهای ارزش مثبت یا منفی عضویت گروهی

۳.عنصر احساسی: احساسات نسبت به گروه و نسبت به افراد دیگری که رابطه خاصی با آن گروه دارند(تاجفل،۶۳:۱۹۷۸). مجموع این عناصر منجر به شکل گیری مقوله بندی از عضویت گروهی می شود. لیکن نگرش درباره عضویت در گروه نخست، آگاهی برحدودی از مشترکات گروهی است. در نتیجه به همان اندازه پیشینه و خاطرات مشترک جزء عناصر هویتی محسوب می شود که برای مثال زبان و یا حدودی از نمادها و نشان هامحسوب می شوند. دومین بعد هویت اجتماعی گرایش مثبت، علاقه و جذب به درون گروه است و سومین بعد هویت اجتماعی آمادگی برای عمل دریک زمینه رقابتی(اگر نه خصمانه)بین گروهی(طبیعتا به نفع گروه)است (دوران،۱۱۳:۱۳۸۴).

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

در تئوری هویت اجتماعی تاجفل یک شخص، تنها یک «خودشخصی» ندارد. بلکه دارای چندین خود است که با چرخه‌های عضویت گروهی همخوانی دارد. زمینه‌های متفاوت اجتماعی ممکن است یک شخص را به فکر کردن و عمل کردن بر مبنای«رده خود» شخصی، خانوادگی یا ملی‌اش برانگیزاند (ترنر^[۶۳]،۱۹۸۲)
عضویت در یک گروه برداشت فرد از خود تمایزگذاری مبتنی بر تفسیر(بین گروه وبرون گروه) تعصب به درون گروه(اگر نتایج به نفع گروه باشد) مقوله بندی اجتماعی هویت اجتماعی
۲-۲-۱۰- پیتر بورک
طبق نظریه هویت بورک، فرایند هویت یک نظام کنترلی است. هویت مجموعه ای از معانی است که برای
خود در یک نقش اجتماعی یا وضعیت معین به معنای آن چه که یک شخص می باشد به کار می رود. این معانی به عنوان معیار یا مرجعیست برای اینکه یک فرد خود را بشناسد و مورد ارزیابی قرار دهد وقتی یک هویت برانگیخته و فعال شده باشد؛ یک حلقه باز خورد شکل گرفته و تثبیت می شود (بورک^[۶۴]،۸۳۷:۱۱۹۱).
این حلقه چهار جزء دارد که عبارتند از:
۱.معیار هویت یا موضع مرجع ( مجموعه معانی خود): مجموعه معانی خود ویژگی های هویت را تعریف می کند. یعنی آن چه که به وسیله آن یک، فرد پی می برد که اوکیست.
۲.ورودی از محیط یا وضعیت اجتماعی: ورودی ها همان معانی است که شخص از خودش در منظر دیگران تصور می کند که شامل ارزیابی های بازتابی فرد، مانند درک معنای مرتبط با خوداست.
۳.فرایندی که ورودی را با معیار مقایسه می کند( مقا یسه گر ): خروجی(رفتارهای معنادار)که نتیجه مقایسه است در فرایند هویت، معیار یا موضوع نه بر اساس درجات بلکه بر اساس معانی که اشخاص در یک نقش برای خود دارند. طیف بندی می شود. به عنوان مثال، هویت دانشجویی شخص ممکن است مجموعه ای همزمان از درجات مسئولیت آکادمیک، طرفدار عقلایی بودن، اجتماعی بودن، اظهار مثبت شخص باشد. موضع ها و معیارهای فرایند هویت، معنی هویت فرد را تثبیت می کند(همان،۸۳۸).
معیار هویت
مقایسه گر
اعمال (رفتارهای معنادار) درک از خود (مجموعه ای خودش را با آن معنا می کند)
خروجی ورودی
موقعیت اجتماعی
نمودار کنترل فرایند هویت
اگر ورودی با معیار سازگار باشد؛ فشار کاهش می یابد. فشار اجتماعی انقطاع در سازگاری فرایند هویت
است. زمانی که هویت فعال شده است؛ انقطاع در آن باعث افزایش فشار در وضعیت هایی که به دنبال خواهد آمد؛ می شود. انقطاع مکرر بیشتر از انقطاع مقطعی باعث فشار می شود. همچنین زمانی که هویت قطع شده از اهمیت بیشتری برخوردار است؛ انقطاع فرایند هویت باعث فشار بیشتری می شود. از نظر
بورک، مکانیسم های انقطاع فرایند هویت عبارتند از :
۱.حلقه های شکسته شده هویت: اگر زنجیره فرایند کنترل هویت به وسیله حوادث خارجی، فرایند سازگاری خود به خودی، مداوم و بهنجار را قطع کند؛ فرایند هویت نیز منقطع می شود. از نظر بورک حلقه به دو صورت شکسته می شود :
الف) وقتی که خروجی( رفتار) وارد محیط می شود: وقتی که رفتار فرد در یک موقعیت کم اثر یا حتی بدون
اثر باشد و بر محیط اثر نداشته باشد و فرد نتواند به همان شیوه که دیگران با او رفتار می کنند او نیز با آنها رفتار کند. ب) زنجیره فرایند کنترل هویت در نقطه ای که ورودی از محیط دریافت می شود. افراد ممکن است قادر به دریافت(فهم) معانی در محیط نباشند یا شاید آنها را به طور نادرست دریافت کرده باشند (بورک^[۶۵]،۸۴۱،۱۱۹۱)

2. 2. دخالت دیگر هویت ها: منبع دوم فشار زمانی است که ارتباط منفی بین دو یاچندین هویت وجود داشته باشد. بطوریکه اگر این ارتباط منفی سبب افزایش سازگاری نسبت به یک هویت شود؛ موجب کاهش سازگاری برای دیگر هویت ها می شود. به عنوان مثال، اگر یک هویت باقی مانده است. دیگر هویت ها باید منقطع شود.(در هنگام تضاد نقش ها، تناقض معانی)بنابراین در اینجا، مساله تعداد هویت ها نیست بلکه درجه ای هست که در آن هویت های بخصوصی سبب انقطاع دیگر هویت ها می شوند .

۳.یک نظام هویتی بیش از حد کنترل شده: فشار نظام کنترلی هویت، سومین عاملی است که می تواند سطوح فشارهای نا مناسب و آشفتگی را تعیین کند. یک نظام کنترل شده سخت گیر، نظامی است که تلاش می کند بین ارزیابی بازتاب شده (نشانه های ورودی) با هویت واقعی (معیار) تطابق تقریبا دقیقی
بوجود آورد که این خود منجر به سطوح بالاتر و فراوان تری از فشارهای نامناسب، بخصوص در محیط هایی
با منابع سیال یا ارزیابی های بازتاب شده و متغیر می گردد. این سازگاری فراوان هم می تواند سبب شکست فرایندی دیگر شود و هم بوسیله فرایند های دیگر شکسته شود .
۴.هویت های ضمنی: چهارمین منبع انقطاع نتیجه اجرای یک نقش ضمنی است. این حالت وقتی رخ می
دهد که یک نقش برای اجرا تمرین شده است؛ اما موانعی برای اجرای آن وجود دارد و بنابراین آن نقش اجرا نمی شود. در این موقع است که فرایند هویت شکسته می شود. افراد نیاز دارند که بازخوردها و اعمال را بیاموزند تا ادراک نامناسب از«خود» را به منظور سازگاری آن با معیار هویت تغییر دهند. اما وقتی که یک نقش ضمنی و تصادفی وجود داشته باشد، این عمل غیر ممکن است و افراد نمی توانند بین ادراک از خود و
هویت سازگاری بوجود آورند (بورک،۸۴۴،۱۱۹۱).
فرد تعامل بین خود وجامعه مجموعه ای از معانی برونداد اولیه مقایسه با معیارهای دیگران برون داد نهایی(رفتار اجتماعی) در محیط اجتماعی مقایسه ادراک ازمنابع محیطی با معیارهای ذهنی ایجاد یک سیستم معنایی مشترک بین کنشگران هویت اجتماعی
۲-۲-۱۱-نظریه گافمن^[۶۶]
با نگاه به آرای گافمن، می توان استدلال کرد که اینترنت چارچوب های تعاملی جدیدی را در برقراری ارتباطات بین فردی مهیا ساخته است؛ که علی رغم محدودیت های ذاتی خود، فرصت های جدیدی را نیز برای نمایش شخصیت، در اختیار کاربران قرار می دهد. توصیف مجازی که کاربران از ویژگی های رفتاری و شخصیتی خود در فضای چت روم به عمل می آورند را می توان با توجه به این گزاره ها تبیین کرد: تلاشی برای پیشدستی در گرفتن اطلاعات، شناسایی اولیه از مخاطب گفت وگو، توصیف انتخابی و گاه مبالغه آمیز و یا نادرست از برخی ویژگی های رفتاری و شخصیتی و نشان دادن همدردی و همسویی برای جلب پشتیبانی و حمایت عاطفی مخاطب از جمله زمینه های نشان دهنده تدارکات و آمادگی های «پشت صحنه ای» افراد برای نمایش «روی صحنه ای» خود هستند. ماهیت غیر رودررویی ارتباطات الکترونیکی اینترنتی همچنین می تواند انگیزه بیشتری را برای آن در بازی با هویت، رفتارهای آزمایشی و ارائه تصویری غیرواقعی فراهم سازد که خطر «شرمندگی» در آن کمتر است. (آقا بابایی،۱۳۸۶: ۲).
اینترنت ماهیت غیر رودررو توصیف مجازی(انتخابی، مبالغه آمیز و یا نادرست) کاربران از خویش
جلب پشتیبانی(با ابرازهمدردی وهمسویی) تدارک«پشت صحنه ایی» افراد نمایش«روصحنه ایی» بازی با هویت واقعی ارائه تصویری غیر واقعی شکل گیری هویت جدید
۲-۲-۱۲-شری ترکل
نظریه خودهای چندگانه توسط شری ترکل^[۶۷] (۱۹۹۹) و هال^[۶۸] (۲۰۰۰) مورد استفاده قرارگرفته است.این نظریه بر این معنا تاکید داردکه هویت در فضای سایبر مرکز زدوده شده است. هال در این زمینه معتقد است که مساله هویت در نظریه اجتماعی مورد مناقشه واقع شده است. هویت های قدیمی که جهان اجتماعی را برای مدت طولانی ثابت نگه داشته بودند؛ در حال افول و هویت های جدیدی در حال ظهور هستند که باعث تکه تکه شدن انسان مدرن به عنوان یک سوژه واحد می شوند. این به اصطلاح بحران هویت به عنوان بخشی از فرآیندهای وسیع تر تلقی شده است که در حال جابه جایی ساختارها و فرآیندهای مرکزی جوامع مدرن است و چارچوب هایی را که افراد تکیه گاه های ثابت در جهان اجتماعی می دهند، متزلزل می کند. نظریه مذکور معتقد است که با از بین رفتن شکل گذشته هویت، شکل جدیدی از هویت ایجاد می شودکه مشتمل بر ترکیب افراد با یکدیگر است و هر فرد هویت خود را از ناحیه تعامل با دیگران بازسازی می کند. لذا بیانگر این است که شبکه های اجتماعی با تغییر هویت افراد شیوه جدیدی از زندگی را پیش روی آن ها قرار می دهند. شیوه ای که در آن هویت افراد در گرو برقراری ارتباط با دیگران است و فرد به خودی خود تا وقتی که با دیگران ارتباط برقرار نکند؛ هویتی ندارد. چرا که در فضای اینترنت و شبکـه های اجتماعی افراد هنگامی شناختـه می شوند که سعی کنند با دیگران ارتباطات بیشتری برقرار کنند. در
غیر اینصورت تنها یک شانس می تواند هویتی برای آنها به ارمغان آورد(کوثری،۱۲۰:۱۳۸۹).
ظهور اینترنت وشبکه های اجتماعی افول هویت های قدیمی بحران هویت تکه تکه شدن انسان مدرن ترکیب افراد با یکدیگر بازسازی هویت در اثر تعامل با دیگران
نظریه های ارتباطات
۲-۲-۱۳- نظریه جامعه ی شبکه ای(کاستلز) ^[۶۹]:
جامعه شبکه ای به شکلی از جامعه اشاره دارد که به گونه ای فزاینده روابط خود را در شبکه های رسانه ای سامان می دهد و به تدریج جایگزین شبکه های اجتماعی ارتباطات رودررو می شوند و یا آنها را تکمیل می کنند. این بدان معنی است که شبکه های اجتماعی و رسانه ای درحال شکل دادن به «شیوه سازماندهی اصلی» و «ساختارهای» بسیار مهم جامعه مدرن هستند. این شبکه ها تمام قسمت های این صورت بندی(افراد،گروه ها و سازمان ها) را به طور روزافزونی به هم متصل می کند(مهدی زاده،۳۱۸:۱۳۹۱). از آنجا که شبکه ها می توانند بدون هیچ محدودیتی گسترش یابند، ابزار مناسبی برای فعالیت های مختلف چون اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و سیاسی هستند. شبکه های اجتماعی خود نیز دارای ساختار متفاوتی هستند؛ که موجب شده جامعه ی جدیدی را به وجود آورند. جامعه ای که در آن تعامل و ارتباط، بعد مکان و زمان را از میان برده است. اجتماع مجازی که در این شبکه ها تشکیل شده، افراد را با علایق و سلایق کنار هم قرار می دهد.گسترش شبکه های اجتماعی مجازی، باعث به وجود آمدن فضای شبه واقعی شده است. ویژگی های خاص این جوامع چون اقتصاد مجازی، سیاست بر بال رسانه، واقعیت مجازی و زمان بی زمانی و مکان بی مکانی است؛ که فرصتی جدید برای افراد و سازمانها هستند(نقیب السادات،۱۳۹۲).
افراد روابط اجتماعی ارتباطات رودرو ورود شبکه های رسانه ایی ایجاد ساختارهای جدید بوجود آمدن جامعه جدید ازبین رفتن بعد مکان وزمان بوجود آمدن فضای شبه واقعی
۲-۲-۱۴-نظریه برجسته سازی^[۷۰] از مک کامبز و شاو^[۷۱]
مک کامبز و شاو اولین مطالعه ی سیستماتیک را در مورد فرضیه برجسته سازی در سال ۱۹۷۲ گزارش کرده اند ایشان در مقاله ی کارکرد برجسته سازی مطبوعات، می نویسد:«رسانه ها در قالب گزارش های خبری، به طور قابل ملاحظه ای اهمیت موضوع های مهم را تعیین می کنند».این تاثیر وسایل ارتباط جمعی، قابلیت اثر گذاری بر متغیر شناخت و تدراک مخاطبان و ساخت تفکر آنان برجسته سازی وسایل ارتباط جمعی نامیده می شود(مهدی زاده،۶۲:۱۳۹۲).

۵- استفاده از قدرت شخصی جهت نفوذ بر افراد همردیف، سطوح بالا و خارج از سازمان و استفاده از قدرت شخصی و سازمانی جهت نفوذ بر افراد رده پایینتر (شرمرهورن و همکاران، ۱۳۸۶).
۶- استفاده از منابع قدرت مقام (تنبیه ، پاداش و مشروعیت) جهت توسعه قدرت شخصی تخصص و مرجعیت (هوی و میسکل، ۲۰۰۸).
۷- تقویت قدرت شغلی از طریق:
الف) افزایش مرکزیت و اهمیت حیاتی خود
ب) افزایش اهمیت ارتباط وظایف خود با سازمان (شرمرهورن و همکاران، ۱۳۸۶).

1. 1. تقویت قدرت شخصی از طریق:

الف) توسعه تخصص و اطلاعات
ب) ارتقای جذابیت فردی
ج) تلاش
د) نشان دادن سختکوشی صادقانه در انجام وظایف (شرمرهورن و همکاران، ۱۳۸۶).
۹- اجتناب از قدرت اجبار زیرا قدرت نیازی به اجبار و تحمیل ندارد (هوی و میسکل، ۲۰۰۸).
۱۰- اجتناب از اتکای صرف یا بیش از حد بر منبع قدرت مشروعیت، زیرا سازمانهای پویا و در حال رشد، آرام آرام از اتکا به آن دسته از منابع قدرتی که مبتنی بر اطاعت و فرمانبرداری میباشند فاصله گرفته و به سمت منابع قدرتی که هدفشان نفوذ در دیگران و موقعیت است در حرکت میباشند (هرسی و همکاران، ۲۰۰۲؛ ترکزاده و همکاران، زیر چاپ).
۱۱- در صورت استفاده از قدرت تنبیه و اجبار، عملی نمودن و انجام آن به طور کامل برای جلوگیری از کاهش آن نوع قدرت (هرسی و همکاران، ۲۰۰۲)

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱۲- عدم اعمال مجازاتهای یکسان برای عملکردهای متفاوت جهت جلوگیری از کاهش قدرت تنبیه و اجبار (هرسی و همکاران، ۲۰۰۲)
۱۳- وفا به قول قرارهای گذشته از سوی رهبر جهت توسعه قدرت پاداش (هرسی و همکاران، ۲۰۰۲)
۱۴- استفاده مناسب از قدرت تخصص، غنیسازی و بروز آن جهت توسعه میزان نفوذ بر افراد و همچنین برانگیختگی و ایجاد تعهد (استقبال مشتاقانه از خواسته ها و عملکرد وفادارانه) در آنها (هوی و میسکل، ۲۰۰۸؛ ترکزاده و معینی، زیر چاپ) از طریق ایجاد جریانی از پویاییهای علمی و تخصصی (ترکزاده و همکاران، زیر چاپ).
۱۵- عرضه متعادل و در عین حال پویای تخصص به افراد؛ زیرا این منبع قدرت تا زمانی منجر به نفوذ میشود که افراد، نیازمند و جویای آن باشند (هوی و میسکل، ۲۰۰۸). در واقع لازم است همواره در افراد، انگیزه دستیابی و ارتقای سطح تخصصی ایجاد گردد (ترکزاده و همکاران، زیر چاپ).
۲-۱-۲-۸- جمعبندی
قدرت، توانایی شکلدهی و جهتدهی رفتار و عملکرد دیگران (در سطوح مختلف فردی، گروهی و سازمانی) و نفوذ در موقعیت و محیط (تعاملی و زمینهای) است. قدرت از منابع مختلفی نشات میگیرد. این منابع در یک دستهبندی جامع نهگانه شامل چیرگی محیطی، تخصص، مرجعیت، اطلاعات، اخلاق، فرهنگ، مشروعیت، پاداش و تنبیه می باشند. نکته قابل توجه در مبحث قدرت آن است که، قدرت در وابستگی دیگران نهفته است؛ و دارای سه پیامد تعهد (پذیرش مشتاقانه و عملکرد وفادارانه)، اجابت و مقاومت میباشد.
۲-۲- پیشینه پژوهشی
در این بخش ابتدا تحقیقات انجام شده در خارج از کشور و سپس پژوهش‌های داخلی در خصوص بررسی رابطه بین نوع ساختار سازمانی و منابع قدرت مدیران در واحدهای ستادی دانشگاه شیراز مطرح می‌شود و نهایتا جایگاه پژوهش حاضر در میان پژوهش‌های گذشته، مورد مطالعه قرار می‌گیرد.
۲-۲-۱- پژوهش‌های خارجی
در خارج از کشور به طور مشخص، تحقیقاتی با موضوع پژوهش حاضر صورت نگرفته است. با توجه به نو بودن مفهوم و نوعشناسی ساختار تواناساز و بازدارنده و جامع بودن منابع نهگانه قدرت و همچنین اینکه پژوهش‌های اندکی در خارج از کشور با بهره گرفتن از آن نوعشناسی ساختار انجام شده است. به علاوه هیچ پژوهشی با بهره گرفتن از نوعشناسی نهگانه از منابع قدرت در خارج از کشور انجام نگردیده است و در داخل کشور تنها دو مورد صورت پذیرفته است. البته در داخل و خارج از کشور، پژوهشهایی در خصوص منابع پنجگانه قدرت انجام شده است. مطالب عنوان شده در این بخش، قسمتی از مطالعات و پژوهش‌های خارجی صورت گرفتهی همراستا در زمینه بررسی رابطه بین نوع ساختار سازمانی و منابع قدرت مدیران را نشان می‌دهد. در ادامه مطالعات مربوط به هر یک از متغیرهای ساختار سازمانی و قدرت، به طور جداگانه مورد بررسی قرار می‌گیرد.
۲-۲-۱-۱- پژوهش‌های مرتبط با ساختار سازمانی
آناند^[۹۱] (۲۰۰۵) در پژوهش خود در خصوص تجزیه و تحلیل ساختار تواناساز و اجباری به این نتیجه رسید که ساختار تواناساز در مقایسه با ساختار اجباری، سطح بالایی از اجابت کارمندان و هزینه کمتری را به دنبال دارد. پژوهش هوی و سوئیتلند (۲۰۰۱) در مورد مفهوم و سنجش ساختار تواناساز مدرسه نشان داد که ساختار تواناساز، ماهیتی یاریدهنده دارد. یافته های مکگویگان (۲۰۰۵) در پژوهشی تحت عنوان نقش بروکراسی تواناساز و خوشبینی علمی در رشد پیشرفت تحصیلی، حاکی از آن بود که ساختار تواناساز، ماهیتی حمایتگر دارد. همچنین بین ساختار تواناساز و خوشبینی علمی، رابطه وجود دارد.
پژوهش واتس (۲۰۰۹) در رابطه با ساختار تواناساز، آگاهی و تواناسازی معلمین بیانگر وجود رابطه معنیدار بین ساختار تواناساز مدرسه و آگاهی معلمین بود. اما بین ساختار تواناساز و توانمندسازی رابطه معنیداری مشاهده نشد. تایلوس (۲۰۰۹) در پژوهش خود تحت عنوان تاثیر ساختار تواناساز بر تغییر درونی مدارس راهنمایی و دبیرستان، به این نتیجه رسید که بین ساختار تواناساز و سطح بالایی از رشد حرفهای معلمین، رابطه معنیداری وجود دارد. نتایج پژوهش روآدز (۲۰۰۹) در خصوص ساختار تواناساز و کارآمدی جمعی معلمین مدارس ابتدایی نشان داد که بین ساختار تواناساز و کارآمدی جمعی معلمین، رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد.
گیلمور (۲۰۰۷) در پژوهشی با عنوان تغییر، اعتماد مدیر مدرسه و ساختار تواناساز، نتیجه گرفت که بین سه این متغیر رابطه مثبت و معنیداری وجود دارد. در پژوهشی دیگر ( آدامز و فورسیث، ۲۰۰۶)، در رابطه با ارتقای فرهنگ اعتماد و همکاری: یک مطالعه تجربی، شواهد حاکی از تاثیر ساختار تواناساز بر مفاهیم اعتماد و همکاری بینفردی است.
۲-۲-۱-۲- پژوهش‌های مرتبط با قدرت و منابع آن
یافته های جانسون و سورت^[۹۲] (۱۹۹۸) پیرامون رابطه منابع قدرت رهبر، توانمندسازی و اجابت معلمین نشان داد که، بین منابع قدرت رهبر، توانمندسازی و اجابت معلمین رابطه قوی و معنیداری وجود دارد. راهیم^[۹۳] (۱۹۹۸)، نیز در پژوهش خود در خصوص رابطه بین قدرت رهبر با رضایت و اجابت به این نتیجه دست یافت که، منابع قدرت تخصص و مرجعیت به طور مثبت به اجابت و رضایت افراد میانجامد. آلانازی و رودریگوس^[۹۴] (۲۰۰۳)، در پژوهشی در ارتباط با منابع قدرت و توزیع آن به این نتایج دست یافتند که استفاده از منابع قدرت پاداش، اطلاعات و مرجعیت در مقایسه با منابع قدرت مشروعیت و تنبیه، بیشتر منجر به کنترل رفتارهای فراگیران و اجابت آنان میگردد. کارن (۲۰۰۷) نیز در پژوهش خود پیرامون ادراکات فراگیر از قدرت، نتیجه گرفت که رفتار دانشجویان در کلاس درس تحت کنترل و تاثیر قدرت اساتید و منابع آن می باشد. بهعلاوه نتایج پژوهش وینهام^[۹۵] (۱۹۹۸)، پیرامون نقش ادراکات کارمندان از رفتار و قدرت رهبر در رضایت شغلی، نیز حاکی از وجود رابطه بین منابع قدرت و رضایت شغلی افراد بود. بدین نحو که استفاده رهبر از منابع قدرت تخصص و مرجعیت موجب رضایت شغلی کارمندان میشود.
اسنل و وکسلی^[۹۶] (۲۰۰۲)، در بررسی رابطه بین قدرت مدیر و عملکرد به این نتیجه رسیدند که بین منابع قدرت و عملکرد رابطه وجود دارد.
کایوشال (۲۰۱۰)، در پژوهش خود در خصوص ادراک تعاملات محیط کار: سنجش قدرت سازمانی و رابطه آن با فرهنگ و مدیریت تعارض، به این نتیجه رسیدند که قدرت، فرهنگ و تعارض با هم رابطه دارند. البته قدرت نسبت به فرهنگ، پیشبینی کننده قویتری برای تعارضات سازمانی است.
بیوریک و ویلکاکس^[۹۷] (۱۹۷۱) در رابطه با پژوهش مبانی قدرت ناظر و رضایت زیردستان نتیجه گرفتند که قدرت تخصص به عنوان مهمترین منبع و بقیه به ترتیب مشروع، تنبیه، مرجع و پاداش شناخته شدند و قدرت مرجعیت و تخصص به بیشترین رضایت خاطر و قدرت مشروع با رضایت خاطر نسبی و قدرت تنبیه به کمترین رضایت مربوط میشد. در پژوهشی دیگر که توسط باخمن، اسمیت و اسلسینگر^[۹۸] (۱۹۶۶) پیرامون کنترل، عملکرد و رضایت: تحلیل تاثیرات فردی و سازمانی انجام شد نتایجی به همین نحو بدست آمد و باز هم قدرت مشروع و تخصص در درجه اول و دوم اهمیت و به دنبال آن قدرت مرجعیت، پاداش و تنبیه قرار داشتند. استیودنت^[۹۹] (۱۹۶۸) در پژوهش خود در خصوص نفوذ ناظر و عملکرد گروه نیز به این نتیجه رسید که قدرت مشروع قویترین دلیل برای فرمانبرداری و دیگر منابع به ترتیب تخصص، پاداش، مرجعیت، تنبیه و اجبار میباشد. نتایج پژوهشات مکروسکی و ریچموند (۱۹۸۲) در رابطه با قدرت در کلاس درس حاکی از آنست که افراد برای عمال نفوذ در دیگران، قدرت اجبار را نسبت به سایر منابع کمتر به کار میبرند. در واقع آنان (۱۹۸۴ و ۱۹۸۳) دریافتند که در ابتدا از منابع قدرت پاداش، تخصص و مرجعیت جهت اعمال کنترل بر رفتار دیگران استفاده میشود.
۲-۲-۲- پژوهش‌های داخلی
در داخل کشور نیز به طور مشخص، تحقیقاتی مرتبط با این پژوهش صورت نگرفته است. به همین دلیل برخی از پژوهش‌هایی که تا حدودی با پژوهش حاضر مرتبط میباشند، به شرح زیر بیان می‌گردد. ابتدا به مطالعات انجام شده داخلی در خصوص ساختار سازمانی و سپس پژوهش های داخلی قدرت پرداخته شده است.
علیمردانی و همکاران (۱۳۸۸)، در پژوهش خود در مورد بررسی رابطه بین ساختار سازمانی و کارآفرینی سازمانی دانشگاه شهید بهشتی به این نتیجه رسیدند که بین ساختار سازمانی و کارآفرینی سازمانی رابطه معکوس و معنیداری وجود دارد. به عبارتی دیگر هرچه رسمیت، تمرکز و پیچیدگی ساختاری کمتر باشد، به همان میزان کارآفرینی سازمانی بیشتر خواهد بود. شواهد پژوهش کردنائیج و همکاران (۱۳۸۸) در خصوص بررسی رابطه بین عناصر ساختار سازمانی و فرهنگ کارآفرینانه در دانشگاه تهران، حاکی از وجود رابطه بین ساختار و فرهنگ سازمانی است.
پژوهش امیدی و همکاران (۱۳۸۶) پیرامون ارتباط بین ساختار سازمانی و خلاقیت مدیران ستادی سازمان تربیت بدنی، نشانگر وجود رابطه بین آن دو متغیر است. حمیدی و کشتیدار (۱۳۸۲) در پژوهشی در رابطه با بررسی ساختار سازمانی و تعهد سازمانی در دانشکدههای تربیت بدنی دانشگاههای کشور دریافتند که بین ساختار و تعهد کارمندان رابطه وجود دارد. هرچه ساختار ارگانیکیتر باشد، تعهد سازمانی کارمندان بیشتر خواهد بود.
نتایج پژوهش امجدی (۱۳۷۹) که در مورد بررسی میزان بهرهگیری مدیران از منابع قدرت از دید پرسنل انجام شد، نشان داد که میزان بهرهگیری آنان از منابع قدرت مرجع، تخصص، تنبیه و مشروعیت در حد زیاد و بهرهگیری آنان از قدرت پاداش در حد متوسط بود. در پژوهشی دیگر که توسط ابیزاده (۱۳۷۷) در خصوص بررسی قدرت مسئولین از دید مسئولین و هیات علمی به انجام رسید، نتایج نشان داد که از نظر اساتید ترتیب استفاده از منابع توسط مسئولین دانشکدهها عبارت از پاداش، تنبیه، مرجع، اطلاعات، تخصص، قانون و ترتیب منابع از دید مسئولین عبارت از تخصص، پاداش، مرجعیت، اطلاعات، مشروع و تنبیه میباشد.
نتایج پژوهش ترکزاده و معینی (زیر چاپ) در بررسی مقایسهای منابع قدرت اساتید از دید آنان و دانشجویان نشان داد که اولویت و توزیع منابع قدرت مورد استفاده اساتید از دید دانشجویان به ترتیب منابع قدرت چیرگی محیطی، تخصص، مرجعیت، اخلاق، فرهنگ، پاداش، مشروعیت و اجبار میباشد. به علاوه اولویت و توزیع منابع قدرت مورد استفاده اساتید از دید آنان به ترتیب منابع قدرت چیرگی محیطی، فرهنگ، اخلاق، مرجعیت، پاداش، تخصص، مشروعیت و اجبار گزارش شد. ترکزاده و همکاران (زیر چاپ) در پژوهشی تحت عنوان بررسی تأثیر منابع قدرت مورد استفاده اساتید بر جو کلاسی از دیدگاه دانشجویان نیز به این نتیجه رسیدند که از دیدگاه دانشجویان، منابع قدرت مورد استفاده اساتید بر جو کلاسی تأثیر معنیداری دارد. اولویت و توزیع منابع قدرت موثر بر جو کلاسی عبارتست از: تخصص، فرهنگ، اخلاق، اجبار، مرجع، چیرگی محیطی، پاداش، اطلاعات و مشروعیت.
پژوهش عزیزی و همکاران (۱۳۸۸) پیرامون تعیین منابع قدرت مدیران سازمان تربیت بدنی و ارتباط آن با سطح آمادگی و رضایت کارکنان نشان داد که بین آن دو متغیر رابطه معنیداری وجود دارد. در افراد با آمادگی بیشتر، قدرت مرجعیت و در افراد با آمادگی کمتر، قدرت اجبار بیشترین میزان رضایت از مدیر را در کارکنان موجب شده است. نتایج پژوهش انجام شده توسط ملاحسینی و کهنوجی (۱۳۸۶) که در مورد بررسی رابطه منابع ۵گانه قدرت مدیران با تعهد کارکنان در سازمانهای دولتی شهرستان رفسنجان انجام شد، نشان داد که بین این دو متغیر رابطه معنیداری وجود دارد. نتایج پژوهشی که توسط نعمتی (۱۳۸۴) در رابطه با بررسی رابطه بین منابع قدرت مدیران و عملکرد شغلی دبیران انجام شد حاکی از وجود رابطه معنیداری بین منابع قدرت مدیران و عملکرد دبیران بود. نتایج پژوهش انجام شده توسط سنجابی (۱۳۷۸) که در رابطه با بررسی رابطه بین منابع قدرت و فشار روانی معلمان صورت گرفت، نشان داد که بین این دو متغیر رابطه وجود دارد.
در پژوهشی که توسط نوربخش و محمدی (۱۳۸۳) در خصوص بررسی رابطه بین سبک رهبری و منابع قدرت مدیران از دید هیأت علمی انجام شد به ترتیب قدرت تخصص، مشروعیت، مرجعیت، تنبیه و پاداش گزارش شدند، به علاوه بین سبکهای رهبری و منابع قدرت مدیران در دانشکدهها رابطه معنیدار و مثبتی گزارش شد. در پژوهشی دیگر که حسینی (۱۳۸۲) پیرامون بررسی رابطه بین منابع قدرت و سبکهای رهبری انجام داد، نتایج حاکی از وجود رابطه ضعیف در سطوح بالای معنیداری بین این دو مولفه بود.
سهرابی و همکاران (۱۳۸۸) در پژوهشی مرتبط با رابطه بین منابع قدرت مدیر و انواع فرهنگ سازمانی در مدارس راهنمایی و متوسطه شهرستان خمین به این نتیجه رسیدند که بین منابع قدرت مدیر و انواع فرهنگ سازمانی رابطه معنیداری وجود دارد.
۲-۲-۳- جمع‌بندی پژوهش‌های پیشین
پیشینههای پژوهشی گردآوری شده در این پژوهش حاکی از نو بودن این مفهوم و رواج آن در سالهای اخیر است. همچنین نشانگر آن است که در خصوص ساختار تواناساز و بازدارنده، در خارج از کشور پژوهشهای اندکی انجام شده و البته هیچ گزارش پژوهشی داخلی منتشر شده صورت گرفته با آن نوعشناسی، یافت نشد. بهعلاوه هیچ سابقه پژوهشی در خصوص این نوعشناسی ساختار در حوزه آموزش عالی، چه در داخل و چه در خارج از کشور تا آنجا که محقق جستجو نموده است، یافت نشد. در این پژوهش منابع قدرت در یک نوعشناسی نهگانه مورد بررسی قرار گرفتهاند. تا کنون هیچ پژوهش خارجی صورت گرفته با بهره گرفتن از این نوعشناسی جامع، انجام نپذیرفته است و در داخل کشور نیز تنها دو مورد یافت شد. لازم به ذکر است که در رابطه با پیشینه پژوهشی مشترک ساختار سازمانی و منابع قدرت و همچنین رابطه ساختار تواناساز و بازدارنده با انواع منابع قدرت نیز تا آنجا که بررسیهای محقق نشان میدهد، هیچ گزارش پژوهشی منتشر شدهی داخلی و خارجی یافت نشد. با توجه به اهمیت و نقش کلیدی ساختار و قدرت در سازمان و میزان تاثیر آنها بر رفتار اعضای آن و مناطق فعالیت آنان و در نتیجه نفوذ در کارکردها و عملکرد سازمان و به طور کلی توانمندی سازمانی، انجام پژوهشهای بیشتری در خصوص بررسی رابطه متقابل و واگشتی مستقیم و غیر مستقیم ساختار سازمانی و منابع نهگانه قدرت ضرورت مییابد. انجام این پژوهش و پژوهشهای مشابه آن، گسترش دانش و تسلط نظری مدیران ارشد دانشگاهی نسبت به عوامل زمینهای و درون دانشگاهی مهم و نافذی همچون ساختار سازمانی و قدرت و در نهایت اتخاذ تصمیمات سازمانی صحیح و معنادار را در پی خواهد داشت.
۲-۳- خلاصه و جمعبندی فصل
پژوهش حاضر، تلاشی برای تبیین و ادراک پویایی و پیچیدگیهای درونی دانشگاه شیراز از طریق بررسی رابطه بین نوع ساختار سازمانی و منابع قدرت مورد استفاده مدیران است. سازمان جهت پویش اثربخش خویش و تحقق کارکردهای شایسته و بایسته خود نیازمند عملکردی پویا میباشد؛ پویایی و کارآمدی عملکرد میتواند از طریق جهتدهی رفتار سازمانی (در سطوح فردی، گروهی و سازمانی)، به مدد ساختار و قدرت میسر گردد. زیرا ساختار بر مجموعه رفتارهای اعضای سازمان مستقیماً اثر دارد و آنرا کنترل مینماید (رابینز و جاج، ۲۰۰۹). بهعلاوه قدرت نیز دارای تاثیری فراگیر و نافذ بر واکنشهای مدیریت و کارمندان (منطقه فعالیت آنان) میباشد (آلانزی و رودریگوس، ۲۰۰۳). بر این اساس میتوان عنوان نمود ماهیت وجودی ساختار و قدرت به گونهای است که بر رفتار اعضای سازمان نفوذ یافته و آن را شکل میدهند. از اینرو قدرت و ساختار مترادف هم تلقی گردیده (هال،۲۰۰۲؛ تولبرت و هال، ۲۰۰۹)؛ و ساختار در روابط قدرت و روابط قدرت در ساختار تنیده میشود (هچ، ۱۳۸۷). همچنین یکی از مهمترین مولفه های ساختار سازمانی، توزیع قدرت میباشد (هال، ۲۰۰۲). بدین ترتیب میتوان گفت ساختار و قدرت با یکدیگر پیوندی منعطف مییابند. در این پژوهش، ساختار سازمانی در دو نوع بازدارنده و تواناساز (هوی و سوئیتلند، ۲۰۰۱) و منابع قدرت در نه بعد (چیرگی محیطی، تخصص، اطلاعات، پاداش، تنبیه و اجبار، مرجعیت، مشروعیت، فرهنگ و اخلاق) مورد نظر است. هدف کلی از آن، بررسی چیستی و چگونگی رابطه و پیوند متغیرهای مورد بحث بوده است. در این فصل، الگوی مفهومی پژوهش نیز در قالب شکل زیر (شماره ۱) مطرح شده است.
منابع قدرت