– هر اطلاعاتی ارزشمند است و باید محافظت شود.

– به یاد داشته باشید که باید اطلاعات خود را طبقه‌بندی کنید تا بتوانید سطح امنیتی موردنیاز هر طبقه را مشخص نمایید.

– اطلاعات الکترونیک خود را با توزیع نامناسب، رمزنگاری اطلاعات و استفاده از تدابیر امنیتی مناسب حفاظت کنید.

– همان طور که برای امحاء کاغذهای حاوی اطلاعات محرمانه، آن ها به دستگاه‌های خردکن می‌سپارید، اطلاعات رایانه‌ای حساس را نیز با نرم‌افزارهای امحاء از بین ببرید.

– ارزیابی محرمانگی، تمامیت و دسترسی‌پذیری اطلاعات به شما کمک می‌کند تا تعیین کنید که چه سطحی از حفاظت موردنیاز شما است.

– پیش از آن که وارد گفتگو پیرامون اطلاعات محرمانه با شریک یا مشتریان خود شوید و این اطلاعات را برای آن ها ارسال کنید، مطمئن شوید که شما یک قرارداد امضاء‌شده‌ عدم افشا دارید.

– هر فردی، نقش مهمی در محافظت از اطلاعات حساس دارد.

– انتشار اطلاعات محرمانه در شبکه های اجتماعی اینترنتی، حتی با رعایت سیاست‌های محرمانگی باز هم به منزله‌ی افشای اطلاعات است(آقابابایی و عباسی: ۱۳۸۹، ۶۳).

۴-۲-۲-۳-۳- امنیت پست الکترونیکی

پست الکترونیکی یک ابزار قوی و راحت برای تبادل اطلاعات است اطلاعاتی که در یک پست الکترونیک تبادل می‌شود ممکن است دارای ارزش زیادی باشد که آن را یک هدف برای هکرها تبدیل می‌کند. توصیه هایی که پلیس فتا که برای وقتی که از پست الکترونیکی استفاده می‌کنید، ارائه می‌دهد:

– مطمئن شوید که پست الکترونیک را برای افراد واقعی ارسال کنید. قبل از آن که بر روی ارسال کلیک کنید دوباره آدرس گیرنده را بازبینی کنید.

– وقتی از گزینه ارسال به همه استفاده می‌کنید احتیاط کنید. مطمئن باشید که شما می‌خواهید همه‌ کسانی که در لیست ارسال شما قرار دارند، پیام شما را دریافت کنند.

– مراقب کلاهبرداری‌ها از طریق فیشینگ باشید. اگر شما پست الکترونیکی دریافت کردید که از شما شماره حساب، رمز عبور، پین یا رمز دوم شما را درخواست کرد، از طریق سازمانی که به ظاهر ارسال‌کننده‌ آن پست الکترونیکی است، فرستنده را احراز هویت کنید. این‌گونه اطلاعات را هرگز از طریق پست الکترونیکی ارسال نکنید.

– آنتی‌ویروس خود را به‌روز کنید و آن را طوری تنظیم نمایید که فایل‌های پیوست پست الکترونیکی را به صورت خودکار اسکن کند.

– همواره در هنگام ارسال پست الکترونیکی، آدرس گیرنده را دوباره کنترل کنید تا مطمئن شوید که اطلاعات حساس را به افراد مربوطه ارسال می‌کنید.

– در موقع انتخاب سرویس‌دهنده پست الکترونیکی، سرویس‌دهنده‌ای را انتخاب کنید که به شما کمک می‌کند از دریافت پست الکترونیکی ناخواسته جلوگیری کنید.

– هرگز به پست الکترونیکی ناخواسته پاسخ ندهید و پست الکترونیکی‌هایی که حاوی ویروس هستند را باز فرست نکنید. آن ها را پاک کرده و به دور اندازید.

– هرگز اطلاعات محرمانه را در زمانی که از سرویس‌های رایگان پست الکترونیکی یا سرویس‌های عمومی مبتنی بر وب استفاده می‌کنید ارسال یا ذخیره نکنید. با بهره گرفتن از این پست الکترونیکی‌های مبتنی بر وب ممکن است به اندازه کافی در امنیت نباشید(سایت پلیس فتا www.cyber police.ir).

۴-۲-۲-۳-۴- هک و نفوذ سامانه‌های رایانه‌ای

هک و نفوذ به سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی با نیت و قصد مجرمانه‌ای که در قانون جرائم رایانه‌ای تعریف شده است، جرم تلقی می‌شود و مجازات دارد. اما بسیاری از افراد مخصوصاً نوجوانان و جوانان، از روی کنجکاوی و با بهره گرفتن از برخی نرم‌افزارها و تکنیک‌ها، ‌به این امر اقدام می‌کنند. این افراد بایستی بدانند که در بیشتر موارد اقدام آنان جرم تلقی شده و در صورت شناسایی پلیس و برخورد قضایی مجازاتی را برای آنان در پی دارد و از آن پس یک فرد سابقه‌دار محسوب شده و در آینده از بسیاری از امتیازات اجتماعی نظیر ادامه تحصیل، اشتغال و… محروم خواهند بود. نکات ذیل تذکراتی ‌به این قبیل ماجراجویان و نیز سایر کسانی که ممکن است قربانی این کنجکاوی‌ها بشوند.

– ورود به سامانه‌های رایانه‌ای و مخابراتی به منظورهای مختلف، نخست عمل غیراخلاقی محسوب می‌شود. همان طور که بالا رفتن از دیوار خانه‌ مردم و سرقت در فضای واقعی مذموم است. سرقت دارایی‌های رایانه‌ای نیز جرم اخلاقی و قانونی محسوب می‌شود.

– خرید و فروش باگ‌ها و اطلاعات منافذ کشف‌شده‌ سایت‌های اینترنتی، خصوصاًً سایت‌های مهم و حساس و ارائه‌ راهنمایی در این خصوص در انجمن‌ها، اطاق‌های گفتگو و شبکه های اجتماعی، خرید و فروش نرم‌افزارهای غیرقانونی هک و کرک و استخدام افراد برای اقدام به هک و کرک، جرم محسوب شده و پلیس با شناسایی این دسته افراد با آنان برخورد قانونی خواهد کرد.

– بسیاری از والدین تصور می‌کنند که تخلف اجتماعی جوانان و نوجوانان جابه‌جایی خارج از چارچوب خانه و خانواده اتفاق می‌افتد و ‌بنابرین‏ اگر فرزند نوجوان کنجکاو آن ها در خانه و با رایانه و اینترنت نسبت به هک و نفوذ اقدام کند مجرم نیست و از این رو در برابر اقدامات پلیس و تصمیمات دستگاه قضایی مقاومت می‌کنند. لذا شایسته است والدین نسبت به فعالیت‌های خانگی در خانه‌ فرزندان‌شان حساسیت بیشتری به‌خرج دهند.

– افزایش امنیت سخت‌افزاری و نرم‌افزاری رایانه و سیستم‌های رایانه‌ای و اینترنتی یک اصل اساسی در فضای مجازی است.

لذا برای جلوگیری از ‌آسیب‌های ناشی از هک و نفوذ، مدیران سامانه های رایانه‌ای و مخابراتی و افراد بایستی با بهره گرفتن از تدابیر امنیتی مناسب نسبت به حفظ سامانه‌های خود اقدام کنند. شایان ذکر است که قانون بر«تدابیر امنیتی» تأکید ویژه‌ای دارد و از این‌رو مدیران سامانه‌هایی که تدابیر امنیتی را لحاظ نکرده باشند، نیز باید در برابر قانون پاسخگو باشند.

– تدابیر امنیتی شامل کلیه اقدامات فنی مثل استفاده از آنتی‌ویروس‌ها و فایروال‌ها، سرورهای بک‌آپ و نیز تعیین سطح دسترسی کاربران و اقدامات محیطی در ایمن‌سازی و به‌سازی مکانی، محل نصب و خدمات‌دهی سامانه‌های رایانه‌ای است(جلالی فراهانی: پیشین، ۱۵۴).

۴-۲-۳- راهکارهای پیشنهادی پلیس فتا برای کنترل جرائم در فضای سایبر

پلیس فتا حافظ سرمایه های مردمی در فضای مجازی است و مسئولیت شناخت و برخورد با مجرمان در فضای سایبر بر عهده این نهاد است. ‌بنابرین‏ هر جرمی که بر علیه منافع کشور رخ می‌دهد در راستای سیاست پلیس فتا که شناخت محیط‌های جرم خیز برای جلوگیری از فعالیت مجرمان در آن فضا می‌باشد، برخورد لازم نماید. در یک جمله می‌توان این‌گونه بیان کرد که پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات چشم بینای فضای مجازی است و هیچ جرمی از محدوده وسیع این بینایی در امان نیست. ‌بنابرین‏ برای برقراری امنیت و آرامش در فضای

1. 1. . William Gibson ↑

1. 1. . Personal computer ↑

1. 1. . world wide web ↑

۲-۱-۶- ۲- عوامل مؤثر بر انگیزش تحصیلی

۲-۱-۶-۲-۱- عوامل آموزشگاهی و مدرسه‌ای

Slavin (1996؛ به نقل از عابدی و مظفری، ۱۳۸۹) نشان می‌دهد که انگیزش تحصیلی از دوره ابتدایی تا دبیرستان به‌تدریج کاهش می‌یابد. در تبیین علت کاهش انگیزش تحصیلی Linch & Ciccheti (1997؛ به نقل از Deci & Ryan, 2000) فرض می‌کنند، ازآنجایی‌که دانش آموزان از دوره راهنمایی به بعد زمان کمتری را با معلم خود می‌گذرانند و ممکن است فرصت کمی داشته باشند تا رابطه‌ای نزدیک با معلم برقرار کنند و دوره راهنمایی استرس زیادی را به همراه داشته و با نیازهای نوجوان ناهماهنگ است و درنهایت این وضعیت بر انگیزش تحصیلی آنان تأثیرگذار است.Lumsden (1994 به نقل از Deci & Ryan 2002,) بیان می‌کند که انگیزه یادگیری از طریق الگو یابی، ارتباطات و معاشرت با دیگران (والدین، معلمان، همسالان) تقویت و پرورش می‌یابد.Grolnick 1986) Ryan & به نقل از,Ryan 2001) دریافتند، دانش‌آموزانی که معلمشان را به عنوان فردی حامی استقلال و خودمختاری و گرم و صمیمی، تصور می‌کنند، به نظر می‌رسد بیشتر درون انگیخته می‌باشند و احساس شایستگی بیشتری می‌کنند و دارای عزت‌نفس بالایی در مقایسه بادانش آموزانی که معلمشان را منفی ارزیابی می‌کنند، هستند. Hant (1975، به نقل از عابدی و مظفری، ۱۳۸۸) بیان می‌کند که عدم تطابق محیط کلاس درس تأثیر منفی بر انگیزش تحصیلی دانش آموزان دارد و توصیه می‌کند که باید به تطابق بین نیازهای دانش آموزان نوجوان و فرصت‌هایی که به آن‌ ها در دبیرستان داده می‌شود، توجه کرد. به طور کلی عوامل آموزشگاهی و مدرسه ای زیر را می توان بر انگیزش تحصیلی دانش آموزان مؤثر دانست:

۲-۱-۶-۲-۱-۱- اثرات معلم و کلاس درس

در کذشته نقش معلمان را در انگیزش تحصیلی دانش آموزان بسیار محدود می پنداشتند. روش اصلی معلمان برای ایجاد انگیزش در دانش آموزان پاداش هایی از قبیل نمره، امتیاز، تشویق، جایزه و عکس برگردانبود. این دیدگاه که از نظریه شرطی سازی املی اخذ شده بود امکان انگیزش را در محیط قرار می‌داد. هدف نهایی چنین نظامی این بود که دانش آموزان مستقلانه در فرایند یادگیری شرکت کنند و معلم مطالب درسی را تنظیم می کرد و دانش آموزان پاسخ می‌دادند و پاداش می گرفتند. با این ترتیب برای یادگیری، نیاز به تعامل زیادی با معلم نبود ( Keller,1986 ؛ به نقل از پنتریچ و شانک، ۲۰۰۲؛ ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶).

شواهد گوناگون به دست آمده این نقش معلمان را تغییر داده است. تقریباً هر کاری که معلم انجام می‌دهد، اثر انگیزشی بالقوه ای روی دانش آموزان دارد. این نه تنها شامل اعمال انگیزشی آشکاری است که معلم انجام می‌دهد ( مثل تعیین هدف و پاداش دادن به عملکرد خوب ) ، بلکه فعالیت هایی را که معمولاًبا نحوه تدریس مرتبط اند ( مثل گروه‌بندی دانش آموزان و روش های سئوال کردن ) و نیز تلاش معلم برای مدیریت کلاس و روش های کاهش و نوع برخورد با مشکلات انضباطی را در بر می‌گیرد.شواهد تحقیقی نشان می‌دهند که علاوه بر اینکه معلمان روی دانش آموزان تأثیر می‌گذارند، بلکه دانش آموزان نیز روی افکار و اعمال معلمان اثر می‌گذارند و افکار و رفتارهای معلمان تحت تأثیر نحوه واکنش دانش آموزان به فعالیت های کلاسی قرار می‌گیرد. معلم از طریق برنامه ریزی و تدریس روی انگیزش و یادگیری دانش آموزان اثر می‌گذارد و واکنش دانش آموزان در جریان تدریس باعث می شود که معلم اوضاع را بسنجد و راهبردهایی را که روی انگیزش و یادگیری دانش آموزان اثر بهتری می‌گذارند به کار گیرند (پنتریچ و شانک، ۲۰۰۲؛ ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶).

۲-۱-۶-۲-۱-۲- جو مدرسه

جو مدرسه^[۲۳] نیز می‌تواند بر بازده معلم و دانش آموز مؤثر باشد. سه جنبه جو مدرسه عبارتند از : احساس تشریک مساعی و تعلق، صمیمیت و ادب در روابط شخصی و احساس ایمنی و امنیت.

احساس اشتراک اجتماعی می‌تواند شامل احساسات افراد نسبت به گروه یا سازمانی شود که به آن تعلق دارند، بگونه ای که آن ها به اهداف و ارزش ها متعهد می‌شوند دسی و ریان (۱۹۸۵) اظهار کرده‌اند که همه افراد نیازی اساسی نسبت به احساس تعلق و وابستگی دارند وهر ساختار سازمانی که این نیاز را حمایت و ارضا کند، منجر به انگیزش درونی و تعهد (درگیری) بیشتر می شود. ‌بنابرین‏ به نظر می‌رسد داشتن یک نوع احساس اشتراک جمعی بین معلم ودانش آموزان از دیدگاه انگیزشی حائز اهمیت است

صمیمیت (گرمی) و ادب ابراز شده^[۲۴] در روابط بین افراد مدرسه، بعد دوم جو مدرسه را منعکس می‌کند. رابطه دوستانه و مؤدبانه بین معلمان و مدیران با پیامدهای مثبت کارایی سازمان ارتباط دارد. آثار موجود درباره مدارس اثربخش نیز بر اهمیت رابطه دوستانه برای افزایش اثربخشی مدرسه تأکید کرده‌اند. در چارچوب روابط دانش آموز و معلم مطمئناً احساس توجه، نگرانی، حمایت و احترام به دانش آموز و تعامل مثبت میان معلم-دانش آموز با پیامدهای انگیزشی مثبت ارتباط دارد (پنتریچ و شانک، ۲۰۰۲؛ ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶).

۲-۱-۶-۲-۱-۳- سازگاری با مدرسه

دانش آموزان با سازگاری های متعددی در مدرسه روبرو می‌شوند. از هر سال تحصیلی تا سال بعد معلمان، کلاس ها، قوانین و روال مدرسه و کلاس درس، انتظارات از عملکرد دانش آموزان، دشواری کارهای مدرسه و همسالان تغییر می‌کنند. موفقیت دانش آموزان در چالش ها متضمن موفقیت کودک، بلکه در بر گیرنده نگرش های او به مدرسه، اضطراب، تنهایی، حمایت اجتماعی و انگیزش تحصیلی است (پنتریچ و شانک، ۲۰۰۲؛ ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶).

۲-۱-۶-۲- ۲- عوامل خانوادگی

یافته ها به دست‌آمده از برخی پژوهش‌ها بیانگر آن است که محیط خانواده تأثیر معنی‌داری بر روی انگیزش تحصیلی دانش آموزان، کارآمدی آن‌ ها و همچنین اهداف اجتماعی که دنبال خواهند کرد دارد (,Meece 1993، به نقل از عابدی و مظفری، ۱۳۸۸).

Ryan (2001) بیان می‌کند که کیفیت رابطه با والدین، بر انگیزه تحصیلی و شایستگی ادراک‌شده فرزندان آن‌ ها تأثیر می‌گذارد و محیط خانواده منبع انگیزشی بسیار مهمی برای فرد است. Grolnick 1986) Ryan & به نقل از Ryan، ۲۰۰۱ ) همچنین بیان می‌کنند که محیط خانواده بر ارزیابی دانش آموزان از مدرسه و معلم خود تأثیرگذار است و کیفیت این رابطه بر عملکرد تحصیلی، قابل‌ملاحظه است، به‌طوری‌که دانش‌آموزانی که امنیت بیشتری را احساس می‌کنند، احساس توانایی بیشتری می‌کنند و نگرش و انگیزش بسیار مثبتی را به مدرسه نشان می‌دهند.

۲-۱-۶-۲-۳-۱-نقش محیط خانه

اگر محیط خانه دانش آموزان سرشار از فعالیت های جالبی باشد که کنجکاوی آن ها را تحریک کند و چالش های متوسطی را فراهم سازد، انگیزش پرداختن به فعالیت‌ها و یاد گرفتن مهارت‌ها و اطلاعات جدید در دانش آموزان ایجاد می شود (پنتریچ و شانک، ۲۰۰۲؛ ترجمه شهرآرای، ۱۳۸۶).

از دیگر ابزارهای مدیریتی فرهنگی در جامعه می‌توان به تدین و اجرای قانون در جامعه اشاره کرد. بی‌شک این امر از ‌ضروریات تشکیل حکومت و سامان یافتن وضعیت داخلی کشور به منظور حفظ ارزش‌های فرهنگی اسلام در جامعه مسلمین است. به عنوان مثال می‌توان به منشور مدینه در ابتدای ورود پیامبر۶ به مدینه اشاره داشت. ایشان پس از عقد اُخوت میان مهاجران و انصار یا قبل از آن در صدد برآمد تا با انعقاد پیمانی در میان گروه‌های مختلف مردم مدینه، مسئولیت امنیت و محافظت از شهر را وظیفه همه شهروندان و ساکنان مدینه قرار دهد.^[۸۰] «ابن هشام» متن این پیمان را چنین آورده است:

« بسم اللَّه الرحمن الرحیم، هذا کتاب من محمد النبیّ ۶، بین المؤمنین و المسلمین من قریش و یثرب، و من تبعهم، فلحق بهم، و جاهد معهم، إنهم أمه واحده من دون الناس‏…..»^[۸۱]

۲-۱-۱-۳٫ اجرای حدود و مجازات‌های شرعی

(هُوَ الَّذی أَخْرَجَ الَّذینَ کَفَرُوا مِنْ أَهْلِ الْکِتابِ مِنْ دِیارِهِمْ لِأَوَّلِ الْحَشْرِ ما ظَنَنْتُمْ أَنْ یَخْرُجُوا وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ مانِعَتُهُمْ حُصُونُهُمْ مِنَ اللَّهِ فَأَتاهُمُ اللَّهُ مِنْ حَیْثُ لَمْ یَحْتَسِبُوا وَ قَذَفَ فی‏ قُلُوبِهِمُ الرُّعْبَ یُخْرِبُونَ بُیُوتَهُمْ بِأَیْدیهِمْ وَ أَیْدِی الْمُؤْمِنینَ فَاعْتَبِرُوا یا أُولِی الْأَبْصارِ)^[۸۲]

«اوست کسى که، از میان اهل کتاب کسانى را که کفر ورزیدند در نخستین اخراج [از مدینه‏] بیرون کرد. گمان نمى‏کردید که بیرون روند و خودشان گمان داشتند که دژهایشان در برابر خدا مانع آن ها خواهد بود، و [لى‏] خدا از آنجایى که تصوّر نمى‏کردند بر آنان درآمد و در دلهایشان بیم افکند، [به طورى که‏] خود به دست خود و دست مؤمنان خانه‏هاى خود را خراب مى‏کردند. پس اى دیده‏وران، عبرت گیرید.»

اصولاً در دین اسلام نخستین برخورد با دشمنان گفتگوی مسالمت آمیز و سپس (در صورت نپذیرفتن و ایجاد فتنه در بین مسلمانان) علاوه بر جنگ و نیروی نظامی و در نهایت تبعید به منظور قطع ارتباط آن ها با سزرمینهای اسلامی و جلوگیری از فتنه انگیزی‌های آنان است.

ما در این قسمت به بحث تبعید به عنوان یکی از حدود و مجازات های شرعی اشاره می‌کنیم.

برای مثال می‌توان به تبعید (بنی قینقاع) از مدینه به شام اشاره کرد که از موارد مهم در تاریخ اسلام به شمار می‌رود؛ که در تحولات جامعه اسلامی (به ویژه فتنه‌های پس از بعثت) نباید از پیامدهای آن غافل بود. مسئله قابل توجه در این روایت تاریخی، جدیّت و قاطعیت پیامبر اکرم ۶ است که در این مورد اجرا شد.


داستان از این قرار است که بعد از محاصره این قبیله یهودی، پیامبر ۶ با این گروه اتمام حجت کرده و بعد از مدتی به اسارت آنان ختم می‌شود که البته شخصی به نام (عبدالله اُبَی) اصرار بر آزادی اُسرای این قبیله داشت که پیامبر ۶ در خواست او را ابتدا با نثار لعنت بر آنان و در نهایت فرمان آزادی آنان را به شرط ترک مدینه قبول کردند.^[۸۳] (عباده بن صامت کسی که در این جریان مصلحت جامعه را فدای تعلقات عاطفی و سیاسی کرد) وقتی خشم و قاطعیت پیامبر اکرم ۶ را در این مورد دید، پیوند خود با آن خشم زدگان را از یاد برد؛ چنان که گویا آنان را نمی‌شناخت. او بی هیچ مجامله و ملاحظه پیامبر ۶ را مخاطب ساخت و گفت: ای پیامبر خدا، من برآنم که پیوند خود با خدا، پیامبرش و مؤمنان پاس دارم و آشکارا از پیوند و پیمان این کافران بیزاری خویش را اعلام می‌کنم.

بر حسب روایتی از ولید- یکی از نوادگان عباده – شأن نزول آیه‌هایی از سوره مائده را که در آن از ولایت یهود و نصاری به مؤمنان هشداری داده است و از هر گونه سازش- بر پایه محاسبه‌های سیاسی – انتقاد شده است، در این روایت تاریخی باید جستجو کرد.^[۸۴]

۲-۱-۱-۴٫ نیروی نظامی

یکی از ابزارهای مدیریتی پیامبر۶ در عرصه فرهنگی استفاده از تمامی نیرو و توان نظامی مسلمانان در جهت پیشبرد اهداف فرهنگی- اسلامی و همچنین دفاع در برابر دشمنان به شمار می‌رود. این مقوله به دو جهت می‌تواند مورد توجه قرارگیرد: یکی اینکه، مشاهده توان نظامی نیروهای اسلامی موجب ارتقاء روحیه مسلمانان و افزایش توان مقاومتی آن ها در برابر دشمن و همچنین موجب نهادینه شدن فرهنگ مقاومت اسلامی در بین مسلمانان می‌شود و دیگری عاملی هشداردهنده و به عبارتی نیرویی بازدارنده در برابر دشمنان به حساب می‌آید و علاوه برآن موجب می‌شود تا با ارائه و به رخ کشیدن توان نظامی مسلمانان در برابر دشمن اهداف فرهنگی اسلام در سرزمین‌های دیگر به پیش برود.

با این مقدمه در ذیل به برخی از نمونه های مدیریتی پیامبر۶ در این حوزه اشاره می‌شود:

ابن هشام می‌گوید: پیامبر ۶ تا پیش از بیعت عقبه، مأذون به جنگ و اقدامات دفاعی نبود و اجازه خون‌ریزی به او داده نشده بود بلکه تنها مأمور به دعوت مردم و تحمل آزار و شکنجه از سوی آنان و گذشت و بردباری در برابر آن گروه نادان بود. قریش پیروان آن حضرت را مضمحل نمودند تا آنجا که عدّه‌ای در اثر شکنجه از اسلام دست برداشتند و گروهی نیز تبعید شدند؛ ‌بنابرین‏ مسلمانان در یکی از حالت‌های زیر قرار داشتند: یا به اجبار به ارتداد کشیده شدند و یا در شکنجه به سر می‌بردند و یا از وطن خویش آواره شدند، به کشور یا شهرهای دیگر پراکنده شدند، گروهی نیز به حبشه و افرادی نیز به مدینه و یا جاهای دیگر متواری شدند. هنگامی که قریش از پذیرش اسلام سر باز زدند و نعمت الهی را که به آنان روی آورده بود، کفران نموده، پیامبر ۶ اجازه داد با کسانی که به آنان ظلم نموده‌اند و بر ضد آنان طغیان نموده‌اند، جنگ نماید. اولین آیه‌ای که درباره جواز جنگ با دشمنان نازل شده است، آیه (۳۹تا۴۱) سوره حج است، که می‌فرماید:

( أُذِنَ لِلَّذینَ یُقاتَلُونَ بِأَنَّهُمْ ظُلِمُوا وَ إِنَّ اللَّهَ عَلى‏ نَصْرِهِمْ لَقَدیرٌ “الَّذینَ أُخْرِجُوا مِنْ دِیارِهِمْ بِغَیْرِ حَقٍّ إِلاَّ أَنْ یَقُولُوا رَبُّنَا اللَّهُ وَ لَوْ لا دَفْعُ اللَّهِ النَّاسَ بَعْضَهُمْ بِبَعْضٍ لَهُدِّمَتْ صَوامِعُ وَ بِیَعٌ وَ صَلَواتٌ وَ مَساجِدُ یُذْکَرُ فیهَا اسْمُ اللَّهِ کَثیراً وَ لَیَنْصُرَنَّ اللَّهُ مَنْ یَنْصُرُهُ إِنَّ اللَّهَ لَقَوِیٌّ عَزیزٌ “الَّذینَ إِنْ مَکَّنَّاهُمْ فِی الْأَرْضِ أَقامُوا الصَّلاهَ وَ آتَوُا الزَّکاهَ وَ أَمَرُوا بِالْمَعْرُوفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْکَرِ وَ لِلَّهِ عاقِبَهُ الْأُمُورِ)^[۸۵]‏

« به کسانى که جنگ بر آنان تحمیل شده، رخصت [جهاد] داده شده است، چرا که مورد ظلم قرار گرفته‏اند، و البته خدا بر پیروزى آنان سخت تواناست”همان کسانى که بناحق از خانه‏هایشان بیرون رانده شدند. [آن ها گناهى نداشتند] جز اینکه مى‏گفتند: «پروردگار ما خدا است» و اگر خدا بعضى از مردم را با بعض دیگر دفع نمى‏کرد، صومعه‏ها و کلیساها و کنیسه‏ها و مساجدى که نام خدا در آن ها بسیار برده مى‏شود، سخت ویران مى‏شد، و قطعاً خدا به کسى که [دین‏] او را یارى مى‏کند، یارى مى‏دهد، چرا که خدا سخت نیرومند شکست‏ناپذیر است”همان کسانى که چون در زمین به آنان توانایى دهیم، نماز برپا مى‏دارند و زکات مى‏دهند و به کارهاى پسندیده وامى‏دارند، و از کارهاى ناپسند باز مى‏دارند، و فرجام همه کارها از آنِ خدا است.»

1. 1. – صدر جواد، پیشین، ص۱۱ ↑

1. 1. – مانند دادرسی دیوان لاهه در اختلاف بین کولومبی و پرو در ۱۹۲۵ راجع به حق پناهندگی درسفارت. ↑

1. 1. – E.Satow «یک راهنما در دیپلماسی- لندن ۱۹۵۸» ↑

1. 1. – R.GENEt «دیپلماسی و حقوق دیپلماتیک- پاریس۱۹۳۲» ↑

1. 1. – C.De Martens «راهنمای دیپلماتیک- لایپزیک۱۸۸۶» ↑

1. 1. – Vienna convention on diplomatic relations.1961 ↑

1. 1. – کاظمی علی اصغر، روابط بین الملل در نظریه و عمل، نشر قومس، ۱۳۷۳، صص۳۴۸-۳۵۰ ↑

1. 1. – UNIV.1967p311 ↑

1. 1. – متن انگلیسی و مشروح مذاکرات کنفرانس ۱۹۶۱ unired nations the work of1.Lc.opcit pp287-305 ↑

1. 1. – Vienna convention on consular relations 1963. ↑

1. 1. – Convention on special missions 1969. ↑

1. 1. – Abdullah Erain: Encylopedia of public internation law. Vol5, Netherlands.1981.p322 ↑

1. 1. – Panl. C. Szass: ibid. p154 ↑

1. 1. – United Nations Convention on Juvisd ictional immunities of states and their property. ↑

1. 1. – صدر جواد، پیشین، ص۳۴ ↑

1. 1. 1. – در فارسی چون گاهی کلمه دولت در مقابل Etat و در مقابل G.uvernment هر دو استعمال می شود، برای احتراز از اشتباه به جای رئیس دولت chefd ETAT رئیس کشور هم گفته می شود تا با رئیس حکومت اشتباه نشود. ↑

      

   

1. 1. – صدر جواد، پیشین، ص۳۴ ↑

1. 1. – Note ↑

1. 1. – lettle oppicielle ↑

1. 1. – Note verbule ↑

1. 1. – memorendum ↑

1. 1. – این طبقه بندی ابتدائا در کنگره وین ۱۸۱۵ تصویب شد. ↑

1. 1. – High commissioner- haut commissaire ↑

1. 1. – این عنوان پیشتر مخصوص نمایندگان انگلستان در بعضی کشورهای مشترک المنافع است. ↑

1. 1. – عهدنامه وین ۱۹۶۱ این عده را اعضای پرسنل دیپلماتیک معرفی نمود. ↑

1. 1. – ministre conseiller ↑

1. 1. – Conseiller ↑

1. 1. – premier secretive ↑

1. 1. – Deuxieme secretive ↑

1. 1. – troisieme secretive ↑

1. 1. -Attache ↑

1. 1. – صدر جواد، پیشین، ص۳۴ ↑

1. 1. – ضیایی بیگدلی محمدرضا، حقوق بین‌المللی عمومی، گنج دانش، ۱۳۹۱، ص۴۰۳ ↑

1. 1. – ماده ۵ عهدنامه وین ۱۹۶۱ ↑

1. 1. – Ambassadeur Accredite ↑

1. 1. – سفیر جمهوری اسلامی ایران در پاکستان، سفیر آکردیته در کشور نپال نیز هست. ↑

1. 1. – ماده ۶عهدنامه ↑

1. 1. – پرویز ذوالعین، حقوق دیپلماتیک، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی تهران، ۱۳۷۹، ص۱۴۸ ↑

1. 1. – مثلا اخراج یک عضو سفارت جمهوری اسلامی ایران در نروژ از آن کشور به عنوان عنصر نامطلوب در آوریل ۱۹۹۲ ↑

1. 1. – ضیایی بیگدلی، محمدرضا، پیشین، ص۴۱۰ ↑

1. 1. – طبق ماده ۴۱ و ۴۲ عهدنامه وین مأموران دیپلماتیک مکلف به رعایت ومحترم شمردن قوانین کشور پذیرنده و عدم دخالت در امور داخلی آن ‌و مراجعه امور رسمی به وزارت امور خارجه محل خدمت و عدم اشتغال به مشاغل تجارتی به نفع شخصی خود هستند. ↑

1. 1. – در ۱۳۳۸ کاردار سفارت آلمان درتهران به علت عدم رعایت رویه معمول در روابط با مقامات دولتی و اقدامی که ارتباط به قوه قضائیه داشت و به نحوی دخالت در امور داخلی تلقی شد، موردعدم رضایت دولت ایران واقع گردید. نظر به اینکه کاردار مذبور در رویه نامناسب خود تعمد نداشت وسیله معتدل تر از اخراج انتخاب شدبه این صورت که از دولت آلمان خواستار شد کاردار خود را از تهران احضار کند. ↑

1. 1. – متن کنوانسیون وین درروابط دیپلماتیک کسب اطلاعات از طرق مشروع را وظیفه اصلی دیپلماتیک شمرده ↑

1. 1. – ضیایی بیگدلی، محمدرضا، پیشین، ص۴۱۰ ↑

1. 1. – نقل از روزنامه اطلاعات سه شنبه ۱۶مرداد ۱۳۶۹ ↑

1. 1. – اکنون بعضی کشورها برای جاسوسی به مبنای اخص مأموران متخصص جداگانه درکسوت دیپلمات گسیل می‌کنند. با وجود این وظیفه دیپلمات در کسب اطلاع باقی است. ↑

1. 1. – صدر جواد، پیشین، ص۱۲۲ ↑

1. 1. – صدر جواد، پیشین، ص۱۲۲ ↑

1. 1. – در سال ۱۸۸۴ توهین مامور محلی به سفیر ایالات متحده آمریکا و پرچم آمریکا در یکی ازکشورهای امریکای مرکزی موجب بمباران یکی از بنادر آن کشور به وسیله کشتی جنگی آمریکایی شد. اما مسئله قتل سفیر آمریکا در پاکستان در دهه ۵۰ با عذرخواهی پاکستان و صرف نظرکردن آمریکا پایان یافت. امروزه حتی برای پاره کردن یا سوزاندن پرچم یک کشور خارجی، دست به قطع روابط نمی زنند و به طرق دیگرمتوسل می‌شوند. ↑

1. 1. – درمورد اخیر فقط انگلستان قطع رابطه کرد و ایران کماکان به فعالیت سفارت و نمایندگان دیپلمات خوددر آن کشور ادامه داد. ↑

1. 1. – ضیایی بیگدلی محمدرضا، حقوق بین الملل عمومی، پیشین، ص۴۱۰ ↑

1. 1. – اقدام سازمان ملل متحد ↑

1. 1. – عمید، حسن؛ فرهنگ فارسی عمید، جلدسوم، تهران- انتشارات امیرکبیر، چاپ دوم، ۱۳۶۵، ۲۲۶۰ ↑

1. 1. – معین، محمد. فرهنگ فارسی معین. انتشارات امیر کبیر. سال ۱۳۷۱، ج۴، ص۴۱۸۱ ↑

1. 1. – احمد بن فارس:معجم مقابیس اللغه، ج۳، مکتبه الاعلام السلامی، قم،ص۳۲۴ ↑

1. 1. – الحمودی، مامون، المصطلاحات الدبلوماسیه، مکتبه خیاط، بیروت، ۱۹۶۶، ص۲۸ ↑

1. 1. – Le Robert. Dic. Alphabetique et analogigue.delalangue froncaise paul robert. T.3.1981 p61 (zbide.p113-5) ↑

1. 1. – Dictionarive de la terminologie du droit international.p.426 ↑

1. 1. – صدر جواد، پیشین، ص۱۰۶٫ ↑

1. 1. – ضیایی بیگدلی محمدرضا، حقوق بین الملل عمومی، ص۳۹۸ ↑

1. 1. – جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران، انتشارات کتابخانه گنج دانش، چاپ نوزدهم، ۱۳۷۳، ص۶۵۷ ↑

1. 1. – practical handbook for diplomats ترجمه هوشنگ امیری، تهران، وزارت امور خارجه، ۱۳۸۴= ۲۰۰۵ م. ↑

1. 1. – انصاری معین پرویز، مصونیتهایقضایی دولت‌ها و اموال آن ها، نشر میزان، ۱۳۸۹، ص۲۰ ↑

1. 1. – انصاری معین، پیرویز، مصونیت های قضایی دولت‌ها و اموال آن ها، نشر میزان، ۱۳۸۹، ص۲۰ ↑

1. 1. – انصاری معین، پیرویز، مصونیت های قضایی دولت‌ها و اموال آن ها، نشر میزان، ۱۳۸۹، ص۲۰ ↑

1. 1. – ration materiae ↑

اسلام ، به مرد حق حاکمیت داده است نه حق تحکم.

میان حکومت و تحکم نباید اشتباه کرد ؛ حکومت یعنی به عدالت رفتار کردن و تحکم یعنی زورگویی کردن.

با تعمق و جست‌ و جو در آیات وحی ، می‌توان ‌به این نتیجه دست یافت که ، ریاست مرد بر خانواده ، هیچ گاه به معنای سلطه‌طلبی و زورگویی نیست . زیرا قرآن کریم پیوسته زوجین را به سازش و فداکاری و معاشرت به‌ معروف امر ‌کرده‌است و هرگز به دنبال آن نیست که همسران را در مقابل یکدیگر قرار دهد.

ریاستی که قرآن از آن سخن گفته است ، ریاستی است که جهت نظم بخشیدن و تحت تأثیر کلام ناب ، آثار ریاست مرد و مرئوسیت زن نیز رنگ و بوی اخلاقی به خود می‌گیرد و هر گونه تصمیمی با معروف سازگار می‌شود.

همچنین اسلام مدیریت زنان را در امور خانواده قبول می‌کند و زنان را در محدوده ی وظایفشان مسئول می‌داند.

روی هم رفته دیدگاهی که ریاست و قوام بدون شوهر به زن را به حمایت و مسئولیت برگردانیده و نه حکومت ، سلطه و ولایت ، پسندیده ‌تر به نظر می‌رسد . به ویژه آنکه با معنای لغوی آن یعنی قیام به امر، حمایت و سرپرستی سازگارتر است. بعلاوه با مبانی عقلی و ادله و ریاست مرد بر خانواده ، هماهنگ وبا اوضاع و شرایط و مقتضیات خانواده و اعضای آن مطابقت دارد.

ناگفته نماند که ریاست و مدیریت خانواده از مقررات امضایی اسلام است و روشن است که طبیعت امور امضایی اقتضای تکلیف و جاودانگی ندارد.

ممکن است در عصر و جامعه‌ای مردم سیره خود را عوض کنند ؛ چون موضوع احکام شرع بر سیره ی مردم استوار است ، وقتی سیره عوض شد ، حکم شارع – ولو ارشادی – عوض می‌شود یا مدت آن به پایان می‌رسد. ^[۲۱۳]

گفتار دوم: ریاست خانواده در قانون مدنی

موضوع ریاست شوهر در حقوق ایران برگرفته از فقه اسلامی است. در ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی بیان شده : «در روابط زوجین ، ریاست خانواده از خصایص شوهر است . »

برخی حقوق‌دانان ، هدف از ریاست را حفظ سلامت و استحکام خانواده دانسته و تفسیر ریاست را از این جهت در محدوده ی مصلحت خانواده ضروری می‌شمارند و به همین جهت ، عمل مردی که از مصلحت خانواده غافل بماند و از موقعیت خود سوءاستفاده کند را در چارچوب ریاست قابل توجیه نمی‌دانند .

بر این اساس مرد ، نمی‌تواند ریاست را مستمسک قرار دهد و هر اقدامی علیه زن انجام دهد، بلکه موظف است مصلحت خانواده و حسن معاشرت با زوجه را رعایت نماید.^[۲۱۴]

تفسیر دیگر ریاست مرد را به آن معنا دانسته است که زن ‌در مورد اختلاف از نظر مرد پیروی نماید.^[۲۱۵]

نظر دیگر ریاست را تصمیم‌گیری نهایی در امور خانواده و مراعات مصالح آن دانسته است و در تمثیل به انتخاب موارد سکونت و انتخاب شغل زن توسط مرد اشاره ‌کرده‌است.^[۲۱۶]

ممکن است این توهم به ذهن خطور کند که موقعیت مقررشده در ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی هر گونه که تفسیر شود در بردارنده ی نوعی امتیاز و سلطه است ؛ به همین جهت ذکر چند نکته ضروری به نظر می‌رسد :

نکته اول: ماده ۱۱۰۵ با کلیات ماده ۱۶ کنوانسیون رفع کلیه اشکال تبعیض علیه زنان در تعارض است . تا آنجا که برخی نویسندگان تصریح کرده‌اند : قانون در موضوع مدیریت واحد خانواده مبنای جنسیتی دارد ؛ زیرا آثاری که به ریاست مرد بر خانواده مترتب است ، در نهایت به حاکمیت اراده ی او به امور شخصی زن می‌ انجامد . این محدودیت‌ها عموماً ناشی از آن است که قانون‌گذار زن و مرد را دوگونه نگریسته است^[۲۱۷].

اما همان طور که در گفتار پیشین بررسی کردیم ، زن و مرد آفریده ی یک گوهرند و در انسانیت و کمالات انسانی و استعدادهای معنوی برابر و مساوی هستند و در اصل آفرینش هیچ مزیتی برای مرد نسبت به زن لحاظ نشده است و برتری نزد خداوند صرفاً بستگی به تقوا و پرهیزگاری دارد.

شاید دلیل انتخاب مرد این بوده که در زمان تدوین قانون ، مردان توانایی بیشتری در مدیریت خانواده داشتند و از طرف دیگر قانون به تک تک افراد نظر ندارد بلکه نوع و کلی را در نظر می‌گیرد و از این جهت مردان را برای سیاست مناسب تر دانسته‌ است .

از طرفی هم در ماده ۱۱۰۴ قانون مدنی زن معاون و یاور مرد در تشیید مبانی خانوادگی است.

بر این اساس اگرچه قانون مدنی از واژه ریاست استفاده کرده و مرد را به عنوان رئیس خانواده معین ‌کرده‌است ولی رابطه ی بین شوهر و همسر، رابطه ی رئیس و مرئوس نیست، به گونه‌ای که زن فرمانبر مطلق مرد باشد ؛ بلکه رابطه‌ای بین دو همراه است که در جهت هدایت کشتی خانواده با هم معاضدت و همکاری می‌کنند.

ریاست خانوادگی حقی شخصی نیست که مرد به هر کیفیتی مایل باشد آن را اجرا کند بلکه به‌ معنای یک وظیفه ی اجتماعی است . به همین علت اگر مرد اختیار خود را در راه مصلحت خانواده به کار نگیرد و از موقعیت خود سوءاستفاده کند ، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه مانع او شود.

نکته دوم:

در حقوق ما برخی پرداخت نفقه را از توابع ریاست شوهر دانسته اند^[۲۱۸].

وجود چنین اندیشه‌ای حتی زمینه ی آن شده که پاره‌ای از دادگاه‌ها ‌در مورد لزوم پرداخت نفقه زوجه به ماده ۱۱۰۵ قانون مدنی که در مقام بیان ریاست شوهر است ، استناد کنند.

یکی از حقوق ‌دانان نیز بر این باور است که چون مرد عهده دار ریاست خانواده است ، قانون‌گذار او را موظف به تأمین معاش خانواده دانسته است.

وی می‌نویسد : « تکلیف شوهر به دادن نفقه از توابع ریاست او بر خانواده است ». این در حالی است که ایشان در قسمت معرفی نتایج ریاست خانواده هیچ اشاره‌ای ‌به این نکته ننموده است^[۲۱۹].

در مقابل برخی حقوق‌دانان اشاره کرده‌اند که نفقه از آثار عقد ازدواج است و از تکالیف ناشی از زوجیت برای شوهر است^[۲۲۰].

آن گاه همین تکلیف شوهر به انفاق زمینه ساز ریاست و از مبانی قوامیت او بر زن محسوب می‌شود.

ولی باید یادآور شد که این نظریه آثار نادرستی به همراه دارد. از جمله اینکه هر گاه رئیس خانواده به دلیل عروض سفاهت ، فاقد شرایط لازم تصدی سمت ریاست خانواده شود و منعزل گردد ، باید آثار ریاست به تبع آن برداشته شود حال آنکه در این موارد به طور قطع هنوز شوهر موظف به پرداخت نفقه ی زوجه است . و این امر بدان سبب است که نفقه از آثار زوجیت است و نه ریاست مرد.

نکته سوم: با توجه به اینکه زن ، یاور مرد در زندگی مشترک است چه اشکالی وجود دارد که سرپرستی خانواده به اشتراک زن و مرد ،که مکمل یکدیگرند واگذار شود ؟

در ماده ۱۶، کنوانسیون رفع تبعیض علیه زنان (مصوب ۱۸ دسامبر مجمع عمومی سازمان ملل متحد ) ، به وجود حقوق و مسئولیت‌های مشابه زن و مرد تصریح‌شده و بند «ج » آن بر حقوق و تعهدات مشابه برای زوجین در طی دوران زناشویی و پس از آن و در بند «ح » آن به وجود حقوق مشابه برای زوجین در مدیریت تأکید گردیده است .

در پاسخ به سؤال فوق می‌توان گفت ؛ آرمان و منویات تصویب کنندگان کنوانسیون مذبور ، سلب امتیاز و برتری‌طلبی از مردان و برابری زنان با ایشان در حقوق و امتیازات است ، در حالی که محور بحث ما ، واگذاری مسئولیت و وظیفه ی سنگین سرپرستی و مدیریت به مردان در جهت حمایت از زن و فرزندان خانواده است و این به طور قطع نمی‌تواند از جریان و جنبش مذکور متأثر گردد.