۲-۳-۹-۳- شبه افیونها
تریاک و مشتقات آن که مجموعاً به نام مواد افیونی خوانده میشوند داروهایی هستند که از راه کند کردن فعالیت دستگاه عصبی مرکزی باعث میشوند احساس های بدنی و توان پاسخ دادن به محرک ها کاهش یابند. مواد افیونی به خاطر خاصیت دردزدایی، از لحاظ طبی مفیدند ، اما به علت اثری که در تغییر خلق و خو و کاهش اضطراب دارند، مصارف غیرقانونی فراوانی پیدا کردهاند(اتکینسون و همکاران، ۱۳۸۲).
شبه افیونها از طریق چسبیدن به گیرنده های خاص در مغز که با افیون های درونزا تعامل میکنند تاثیراتشان را اعمال میسازند(سادوک و سادوک، ۱۳۸۲). از مهمترین شبه افیونها می توان به هرویین، کدیین و متادون اشاره کرد.
الف – هرویین[۸۸]
هرویین به صورت پودر سفید رنگ یا قهوه ای است. هرویین معمولاً از طریق کشیدن با بینی، دود کردن یا تزریق وارد بدن می شود(گلد، ۱۳۸۱).
هرویین از کلمه هیروس یا هیرو به معنی مرد قهرمان گرفته شده است. البته این کلمه به معنی زن قهرمان، زن برجسته، زنی که خدمات بزرگی به عالم بشریت کرده و زن ایدهآل نیز اطلاق می شود. هرویین یکی از ترکیبات مرفین میباشد که به عمل استیلاسیون به دست میآید. این ماده به رنگ سفید مایل به کرم دارای طعمی تلخی و بی بو است که پس از مدتی نگهداری بوی ترشی و سرکه میدهد(اعلایی، رودباری، بدون تاریخ).
ب – کدیین [۸۹]
کدیین یکی از مشتقات معروف تریاک است که ۲/۰ الی ۸/۰ درصد آن را تشکیل میدهد و به عنوان مسکن در اشکال مختلف قرص، کپسول و شربت در پزشکی کاربرد دارد. اثر کدیین در حدود اثر مرفین است و در صورتی که زیاد مصرف شود علایمی مانند اثرات مرفین خواهد داشت. نحوه مصرف آن به صورت تزریقی و خوراکی میباشد( اعلایی، رودباری، بدون تاریخ).
ج – متادون[۹۰]
متادون به صورت خوراکی مصرف می شود و ویژه گیهایی شبیه به مرفین دارد. مدت اثر متادون طولانی تر از هرویین است و مانند هرویین نشئگی ایجاد نمی کند. متادون برای تسکین درد، تسکین علایم ترک سوء مصرف افیون و به عنوان ماده نگهدارنده برای سوء مصرف کنندگان افیون به کار می رود(وزیریان و همکاران، ۱۳۸۱).
یک ماده مخدر مصنوعی است که در جنگ جهانی دوم به علت کمبود مرفین برای تسکین مجروحین به وسیله آلمانی ها ساخته شد. در حقیقت متادون یک داروی برطرف کننده درد است که برای تسکین سرفه هم از آن استفاده میکنند . گرچه متادون خود یک ماده اعتیاد آور قوی است ولی به عنوان یک داروی پزشکی برای ترک و معالجه معتادان به تریاک، هرویین و مرفین از آن استفاده میکنند. اثرات دارویی آن تا حدی شبیه به مرفین بوده، با این تفاوت که پس از مصرف، مدت بیشتری طول می کشد تا اثرات آن ظاهر شود و به مدت طولانی تر در بدن باقی می ماند(اعلایی، رودباری، بدون تاریخ).
۲-۳-۹-۴- توهم زاها
داروهایی که اثر آنها دگرگون ساختن تجربه های ادراکی است. داروهای توهم زا یا روان پریشی زا[۹۱] نامیده میشوند. داروهای توهم زا عموماً موجب تغییراتی در ادراک دنیای درونی و بیرونی میشوند؛ محرک های معمولی محیط همچون رویدادهای تازه بنظر میآیند. این مواد در فکر، ادراک و خلق تغییرات ایجاد میکنند. داروهایی همچون مسکالین، پسیلوسیبین، اسید اتیلامید لیسرژیک[۹۲](LSD) و فن سیکلیدین[۹۳](PCP) توهم زا هستند(اتکینسون و همکاران، ۱۳۸۲).
۲-۳-۹-۵- شبه حشیش ها
شبه حشیش ها از گیاه شاهدانه هندی، یک گیاه بلند که میتوان در ناحیه ای با تابستان های گرم آن را کاشت، به دست می آید. داروهایی چون ماری جوانا، حشیش و روغن حشیش از گیاه شاهدانه به دست میآیند. ماده ترکیبی فعال در این مواد تتراهیدراکانابیس[۹۴](THC)است. ماری جوانا تقریباً ۱ تا ۱۰% THC، حشیش تقریباً۱۵% و روغن حشیش تقریباً ۶۰% THC دارد(مک گیج و لارسون[۹۵] ،۱۹۹۸). ماری جوانا و فرآورده های حشیش معمولاً دود میشوند و بخوبی از شش ها جذب میگردند(گلد، ۱۹۹۱).
۲-۳-۱۰- سوء مصرف مواد و سلامت روانی
افراد دارای مشکلات روانی با احتمال بیشتری دچار مشکلات مربوط به مواد میشوند( سینها و شاتنفلد[۹۶] ، ۲۰۰۱ ؛ به نقل از فینی[۹۷] و همکاران، ۲۰۰۵). احتمال همبودی[۹۸] اختلالات روانپزشکی در افراد مبتلا به اختلالات مصرف مواد را سه برابر بیشتر می دانند . اما دلیل این امر چیست؟ درک عوامل دخیل در این امر ممکن است کلیدهای مناسبی برای درمان این افراد فراهم کند.
یکی از نظریه هایی که در مورد علت شروع اعتیاد پیشنهاد شده است و توجه چشمگیری در متون به دست آورده است، نظریه خود درمانی[۹۹](کانتزیان[۱۰۰]، ۱۹۸۵) است(ترنر و هرسن، ۱۹۹۷؛ سینها، ۲۰۰۱). بر اساس این نظریه، افراد دارو را سوء مصرف میکنند تا از حالات عاطفی آزارنده و غیر قابل تحمل آسوده شوند. بر این اساس دارویی که فرد انتخاب میکند تصادفی نیست بلکه بر اساس خواص داروشناختی آن و برای کاهش نشانه های عاطفی و حالات احساسی خاص انتخاب میشوند. این نظریه با حکایاتی که معتادان در طول دوره درمان مطرح میکنند هماهنگ است. منتقدان این نظریه اعتماد آن را نسبت به داده های حکایت گونه مورد انتقاد قرار دادند(ترنر و هرسن، ۱۹۹۷).
۲-۳-۱۱-آزمایش های ترک اعتیاد
آزمایش های ترک و بررسی وضعیت اعتیاد، قادرند حضور نوعی ماده مصرفی را در ترشحات بدن ردیابی کنند. هدف از انجام تست های آزمایشگاهی اعتیاد از دید درمان گر، به پیشگری روند درمان بیماران است. این تست ها برای آشکار ساختن دروغ گویی مصرف کنندگان مواد مخدر تهیه نشدهاند و کاربرد آن ها در جهت مچ گیری، به هیچ وجه اخلاقی و مجاز نیست. تنها در صورتی که خود فرد داوطلب باشد، درمانگر مجاز به انجام این آزمایشها است.
تست های مختلف شناسایی مواد هر کشور، بسته به قوانین آن کشور کاربردهای متفاوتی دارد. برای مثال، انجام تست مورفین به هنگام ازدواج و در بعضی مشاغل، در کشور ما مجاز شمرده شده است. در حال حاضر با پیشرفتهای زیاد در علوم آزمایشگاهی، تست های مختلفی موجود است. این تست ها شامل تست مورفین، حشیش و محرک از جمله آمفتامین، شیشه، بنزودیازپین، متادون، کدیین است. هیچ تست تشخیصی عاری از خطا نیست. به این معنی که میتواند مواردی را به اشتباه مثبت تشخیص دهد و مواردی را نیز گزارش نکند. در مورد تستهای مواد نیز چنین تداخلاتی وجود دارد. برای مثال، مصرف قرص ایبوبروفن میتواند به غلط تست حشیش را مثبت کند یا مصرف ضد دردها، آنتی هیستامین ها و آب نبات های سرد(قرص مکیدنی سرماخوردگی) میتواند موجب مثبت شدن تست آمفتامین شود. ترکیبات بی حس کننده در دندان پزشکی(از جمله ناکائین)نیز در تست کوکائین مشکلاتی را ایجاد خواهد کرد(تاجری، بیوک، ۱۳۹۰).