۲-۹بانک کشاورزی:
اگرچه در سال ۱۳۰۹ اولین شعبه فلاحتی(وابسته به بانک ملی) با سرمایه ۵ میلیون ریال تأسيس و شروع به فعالیت کرد، ولی اولین بانک کشاورزی ایران در سال ۱۳۱۲ با سرمایه ۲۰ میلیون ریال تأسيس و شروع به فعالیت کرد. هدف اصلی از تأسيس این بانک در آن زمان کوتاه کردن دست منابع غیر رسمی اعتباری از کشاورزان و دهقانان و تامین منابع مالی مورد نیاز شاغلین بخش کشاورزی بوده است تا باعث رشد و توسعه بخش کشاورزی گردد. همان طور که در جدول زیر ملاحظه میگردد، این بانک به منظور رسیدن به اهداف خود همواره دچار تغییر و تحولات زیادی گردیده به طوری که سرمایه اولیه آن طی سالیان متمادی در حال افزایش بوده تا بتوانند از طریق تامین منابع مالی مورد نیاز کشاورزان در جهت رشد بخش کشاورزی گام بردارد.
همواره این بانک در مقایسه با سایر مؤسسات اعتباری کشاورزی از اهمیت بیشتری برخوردار بوده است و همیشه قسمت اعظم اعتبارات اعطاء شده به کشاورزان از طریق این بانک تامین گردیده است به طوری که هیچ گاه درصد سهم این بانک از مجموع کل تسهیلات بانکها به بخش کشاورزی از ۵۰ درصد کمتر نشده است.
جدول(۲-۹): تغییر و تحولات اسم و سرمایه بانک کشاورزی از بدو تأسيس تا سال ۱۳۷۰
سال
اسم بانک
سرمایه (به میلیون ریال)
۱۳۰۹
شعبه فلاحتی(بانک ملی)
۵
۱۳۱۲
بانک فلاحتی و صنعتی ایران
۲۰
۱۳۱۷
بانک کشاورزی و پیشه و هنر
۱۱۹٫۳
۱۳۲۵
بانک کشاورزی و پیشه و هنر
۳۲۳٫۵
۱۳۳۰
بانک کشاورزی و پیشه و هنر
۴۶۴٫۴
۱۳۳۲
بانک کشاورزی ایران
۶۷۹٫۷
۱۳۴۰
بانک کشاورزی ایران
۴۷۱۷٫۶
۱۳۴۱
بانک اعتبارات کشاورزی و عمران روستایی
۵۰۲۱٫۰
۱۳۴۵
بانک کشاورزی ایران
۹۳۳۴٫۲
۱۳۴۸
بانک تعاون کشاورزی ایران
۱۰۰۰۰
۱۳۵۲
بانک تعاون کشاورزی ایران
۱۳۷۱۸٫۸
۱۳۵۲
صندوق توسعه کشاورزی ایران
۲۱۰۸۵٫۸
۱۳۵۸
بانک کشاورزی ایران
۲۰۰۰۰٫۰
۱۳۷۱
بانک کشاورزی ایران
۱۰۴۷۵۰٫۰
ماخذ: سایت بانک کشاورزی
۲-۱۰ تعریف اعتبار و اعتبارات:
اعتبار در لغت به معنای شگفتی نمودن، پند گرفتن، اعتماد داشتن و باور کردن قدرت خرید با پرداخت در آینده میباشد و از نظر اصطلاحی عبارت است از “انتقال موقتی خرید از فردی حقیقی یا حقوقی به فرد دیگری که کارایی و مدیریت لازم جهت انجام فعالیت ها را داشته ولی فاقد سرمایه کافی میباشد”(کوپاهی، ۱۳۶۹، ۲۶۵) این تعریف اعتبار را انتقال قدرت خرید دانسته و با توجه به اینکه قدرت خرید در افراد از طریق پول ایجاد میگردد، لذا تعریفی از اعتبار پولی را ارائه میکند. در این تعریف به امکانات اعتبار گیرنده نیز اشاره شده و از آن استنباط میگردد که اعتبار گیرنده باید شرط لازم برای به کارگیری اعتبار را داشته باشد. یعنی علاوه بر دانش و تخصص کافی برای انجام فعالیت از مدیریت لازم برای اداره امور فعالیت اقتصادی خود برخوردار باشد. تعریف دیگری که از اعتبارارائه گردیده عبارت است از ” واگذاری یک حق یا طلب و یا قدرت خرید موجود و دریافت آن در زمانهای آینده یا تبدیل آن به طلب مدت دار به اضافه یک اضافه ارزش”(منتظر ظهور، ۱۳۷۲،۴۹۰) این تعریف اگر چه تعریف جامع تری از اعتبار را ارائه میدهد اما آن را محدود به دریافت یک اضافه ارزش در مقابل اعطای اعتبار دانسته و اگر چه این تعریف در بانکداری مبتنی بر بهره دارای کاربرد میباشد ولی در بانکداری بدون ربا که وام قرض الحسنه در مقابل هیچ گونه اضافه دریافتی یا ارزش اضافه ای در اختیار متقاضی قرار میگیرد نمی تواند طبق تعریف کاملا جامعی از اعتبار را در این قانون ارائه نماید.
تعریف ساده دیگری که از اعتبار وجود دارد، عبارت است از “معاوضه و مبادله کالای موجود اعم از پول نقد یا جنس در قبال وعده استرداد و پرداخت وجه آن در آینده” به عبارت دیگر هرگاه شخصی اعم از حقیقی یا حقوقی یک نوع دارایی را به شرط استرداد عین یا ارزش پولی آن در آینده در اختیار شخص دیگری قرار میدهد یک عمل اعتباری انجام میگیرد، در این عمل اعتباری ، هریک از طرفین برای تحقق هدف و قصور خاصی دارد مبادله میگردند، اعتبار دهنده به خاطر اینکه از سود تضمین شده ای بهره مند گردد، وارد مبادله می شود و اعتبار گیرنده نیز به خاطر اینکه بتواند از دارایی به دست آمده در جهت تامین سرمایه مورد نیاز یا رفع نیاز خود استفاده نماید دست به چنین معامله ای می زدند. این تعریف تا حد زیادی میتواند با عقود و ابزارها ی اعطای تسهیلات اعتباری در بانکداری بدون ربا مطابقت کند. زیرا همان طور که اشاره شد در این قانون فقط در عقد قرض الحسنه پول یا وامی در اختیار متقاضی قرار می گیردو معادل آن در آینده و در سر رسید یا سررسیدهای مشخص از متقاضی پس گرفته می شود در حالی که عقود دیگر رابطه بین بانک و متقاضی اعتبار رابطه ای مبادلاتی و معاملاتی میباشد و بانک یا در ابتدا کالا را در اختیار متقاضی قرار داده و وجه آن را در آینده و در سررسید یا سررسیدهای معین دریافت میکند(فروش اقساطی)، و یا وجه خرید را در ابتدای عقد در اختیار قرار میدهد و در آینده ای مشخص کالای مورد معامله را تحویل میگیرد(سلف) و یا اینکه در انجام فعالیتی اقتصادی با متقاضی مشارکت کرده و در سود حاصل از انجام فعالیت به نسبت سرمایه با متقاضی شریک میگردد(قربانی، ۱۳۸۶).
۲-۱۱ منابع تامین اعتبار بخش کشاورزی:
اصولا کشاورزان برای تامین مالی جهت افزایش سطح سود، تولید و بهبود کارایی و بهره وری عوامل تولید خود تنها دو راه پیش روی دارند: ۱- برداشت از سطح پس اندازها ۲- استفاده از اعتبارات( دورو و دیگران، ۱۳۷۲،۹)
عموما در کشورهای در حال توسعه خانوارهای روستایی به دلیل کمبود درآمدهای سالانه دارای پس اندازهای در خور توجهی برای تامین مالی فعالیت های خود نیستند و به ناچار مجبورند برای تامین بخشی از نیازهای مالی خود به منابع اعتباری رسمی و غیر رسمی روی آورند. منابع اعتباری رسمی در اقتصاد روستایی عمدتاً سه نوع است: