۱-۵-۱-مشاهده
مشاهده را به عنوان دیدن حرفه ای یا دیدن با هدف حرفه ای تعریف کرده‌اند. مددکار اجتماعی از ابزار مشاهده برای کسب اطلاعات، جمع آوری حقایق و آگاهی از وضعیت های موجود برای شناخت بهتر مددجو و تجزیه و تحلیل مسائل و مشکلات او استفاده می‌کند. مشاهده حرفه ای با مشاهده غیر حرفه ای تفاوت بسیار دارد در مشاهده حرفه ای مددکار اجتماعی کارکردهای پنهان مسائل و مشکلات مددجو و اطرافیان او را می بیند و نگاه او به شواهد مرتبط با مددجو مشکل مورد نظر نگاهی «پدیدار شناختی» است. او فقط ظاهر مسائل را نمی بیند، بلکه جنبه‌های پنهان مسائل و روابط نامرئی میان اجزای مسئله را هم مشاهده می‌کند. مشاهده همواره در طول فرایند کمک رسانی ادامه می‌یابد و وسیله ای است برای ارزیابی پیشرفت مددجو و اثرات خدمات مددکاری فردی جهت حل مشکلات مددجو و کاهش خسارت.
۱-۵-۲-مصاحبه
مصاحبه در مددکاری فردی به معنی مکالمه حضوری هدایت شده بین مددکار و مددجو است، مکالمه‌ای که دارای هدف یا هدف‌های مشخص است و همواره بر آن تأکید دارد. اولین مصاحبه هایی که در مددکاری فردی انجام می شود، از نوع مصاحبه های کسب اطلاعات است و بیشتر برای ایجاد رابطه و شناخت مددجو است، اما مصاحبه هایی که طبق برنامه کمکی انجام می‌شود و دارای هدف های کمک رسانی و درمانی است یا برای اصلاح رفتار و بی هنجاری های مددجو انجام می شود، از نوع مصاحبه های درمانی است.
در مصاحبه های مددکاری فردی لازم است مددکار اجتماعی از هنر گوش دادن بیشتر از هنر بیان و سخنوری استفاده کند؛ چرا که خوب گوش دادن و خوب شنیدن در فرایند مصاحبه اولین کمک های حرفه ای را در اختیار مددجو قرار می‌دهد. هنگامی که مددکاری اجتماعی به مطالب مددجو گوش و به او فرصت کافی می‌دهد تا هر چه می‌خواهد بگوید، در حقیقت فرصت هایی را در اختیار مددجو قرار داده است که دیگران از او دریغ کرده‌اند. از این رو، می‌توان گفت که مهمترین هنر مددکاری فردی همان هنر خوب گوش دادن است.
۱-۵-۳-بازدید منزل
بازدید منزل در مددکاری فردی یعنی مراجعه مددکار اجتماعی به محل سکونت دائمی مددجو یا اطلاع قبلی و برای مشاهده کیفیت زندگی مددجو و مطالعه روابط حاکم بین اجزای مختلف نظام خانواده مددجو است روابطی همچون رابطه مددجو با همسر، پدر و مادر، فرزندان، و نیز رابطه اعضای خانواده با همدیگر با حوادث و شرایط احتمالی که ساخت خانواده را دچار دگرگونی یا گسیختگی کرده‌است. بازدید منزل در مددکاری فردی وسیله ای است برای کسب شناخت نسبت به مشکلاتی که در ساختار و کارکردهای خانواده وجود دارد. مشکلات مربوط به روابط بین اعضای خانواده و دیگر اجزای آن و در نهایت کسب شناخت نسبت به زمینه‌های مشکلات خانوادگی مددجو و همچنین تاثیر مشکلات عام و خاص او بر کل نظام خانواده. از سوی دیگر، امکانات موجود در خانواده، به عنوان منابع کمکی در حل مشکلات مددجو، از اهمیت ویژه ای برخوردار است. اگر خانواده ای دارای ساختار سالمی باشد، می‌تواند کارایی مناسبی را برای پیشگیری از مشکلات اعضای خانواده و حل مشکلات پیش آمده برای مددجو ارائه کند (لیوید[۸]، ۱۹۹۵).
۱-۵-۴- رابطه حرفه ای[۹]
رابطه حرفه ای ارتباطی منطقی است که بر اساس اصول حرفه ای مددکاری اجتماعی و با هدف کمک رسانی برقرار می شود. این رابطه از ابتدای مراجعه مددجو به مددکار اجتماعی آغاز می شود تا آخرین مراحل خدمت رسانی مددکاری، یعنی تا پایان مرحله پیگیری، این رابطه بین مددکار و مددجو برقرار است و بعد از آن پایان می‌یابد. رابطه حرفه ای، یعنی اعتماد متقابل بین مددکار و مددجو، در رابطه حرفه ای پذیرش دو سویه بین مددکار و مددجو برقرار است. احترام متقابل، رعایت حدود حرفه ای از هر دو طرف و درک متقابل از ظرفیت‌های یکدیگر، از ویژگیهای رابطه حرفه‌ای است. رابطه حرفه ای بر اساس قوانین و مقررات جاری و هنجارهای جامعه محل زندگی مددجو و مؤسسه محل خدمت مددکار اجتماعی برقرار می شود و ادامه می‌یابد. افزون بر این، آنچه در «قرارداد حرفه‌ای» بین مددکار و مددجو مطرح می‌شود، مانند مقررات خاص مؤسسه محل کار مددکار، حدود رازداری مددکار و مشابه آن نیز جزو رابطه حرفه‌ای است و هر دو طرف «قرارداد حرفه‌ای» موظف به رعایت آن هستند. رابطه حرفه‌ای موجب می‌شود تا بین مددکار و مددجو فضای اعتماد به یکدیگر فراهم شود و در این فضا، مددجو با بهره گرفتن از منابع کمکی اعتماد به نفس بیشتری را به دست می‌آورد. اولین منبع کمکی که در رابطه حرفه‌ای شناخته می‌شود، خود مددجو است. نیروهای او، امکانات او، استعدادها، ظرفیت‌ها و تجربیات او است و پس از آن منابع موجود در خانواده مددجو، بستگان، فامیل و دوستان مددجو هستند.
۱-۶- روش های اصلی و فرعی در مددکاری اجتماعی
روش های کار در حرفه مددکاری اجتماعی به دو دسته روش های اصلی و روش های فرعی تقسیم شده‌اند:
روش های اصلی (یا مستقیم) در مددکاری اجتماعی عبارتند از
الف: مددکاری اجتماعی فردی
در این روش فرد و خانواده وی به عنوان مراجع محسوب می‌شوند. مددکاری اجتماعی فردی هنری است که دانش و معلومات مربوط به علم و روابط انسانی و مهارت در ایجاد رابطه را به کار می‌برد تا استعدادهای نهفته و مکنون افراد را برانگیزاند و منابع اجتماعی متناسب و مرتبط را به حرکت در آورد تا سازگاری بهتری بین مراجع و محیط وی ایجاد گردد.( موسوی چلک ،۱۳۸۳)
ب : مددکاری اجتماعی گروهی (یا کار با گروه)
مددکاری اجتماعی گروهی یکی از روش های مددکاری است و هدف آن توانا کردن فرد و پیشرفت دادن نحوه انجام وظیفه و کارکرد اجتماعی فرد است به وسیله تجربه های آگاهانه و عمدی گروهی. (مورفی[۱۰] ،۱۹۵۹، ص ۳۹-۴۰ به نقل از موسوی چلک ۱۳۸۳ ) لازم به ذکر است که در مددکاری اجتماعی گروهی ، مراجع یا مددجو عبارت است از یک گروه از افراد انسانی که دارای مشکل مشترک باشند.
ج-مددکاری اجتماعی جامعه‌ای
در این روش مراجع، فرد یا گروه مشخص نیست بلکه مردم یک منطقه یا محله مراجع محسوب می‌شوند. مددکاری اجتماعی جامعه ای یکی از روش های مددکاری است که در آن برای برطرف کردن مشکل یا نیاز مشترک بیشتر مردم یک منطقه یا محله، که بیش از اعضای یک گروه هستند، با بهره گرفتن از توان مردم و امکانات موجود در جامعه، خدمات مددکاری را با بهره‌گیری از فنون برنامه‌ریزی اجتماعی منطقه‌ای و محلی به مردم عرضه می‌کنند. (موسوی چلک، ۱۳۸۳: ۵۸)
۲-روش های فرعی (یا غیر مستقیم) در مددکاری اجتماعی عبارتند از
الف – مدیریت مؤسسات رفاهی
در این روش مددکاران اجتماعی با بهره گیری از دانش و مهارت حرفه ای به اداره امور مؤسسات رفاه اجتماعی یا خدمات اجتماعی و سازمان بخشی آن ها و یا تحت نظم و قاعده و تشکیلات درآوردن فعالیت‌ها و برنامه های خود می پردازند و با بهره گرفتن از یافته های سازمان و مدیریت و علوم اداری شیوه های مناسب برای ارائه خدمات حرفه ای خود اتخاذ می‌کند .
ب – تحقیقات اجتماعی
در این روش مددکاران اجتماعی با انجام پژوهش‌های مختلف به بهبود وضع مراجعان کمک می‌کنند. (خاکساری ، ۱۳۷۲: ۹۷-۹۸).
۱-۶-۱- مهمترین اهداف در مددکاری فردی
۱-کمک مددکار به مددجو برای پی بردن به توانایی‌ها و استعدادهای خود که در واقع یکی از اهداف درخشان در مددکاری می باشد.