تعریف عملیاتی: نمرهای است که هر رابط بهداشت در آزمون هراس اجتماعی مشاوری[۸](۱۳۸۱)، به دست میآورد.
عزت نفس
تعریف مفهومی: واژه عزت نفس تعاریف مختلفی دارد، به عقیده برخی محققان عزت نفس عبارت است از ارزشی که خصوصیات و صفات روانی خودپنداره برای فرد دارد که از اعتقادات فرد در مورد تمام چیزهایی که در او وجود دارد ناشی می شود(باقرزاده و همکاران، ۱۳۸۴). عزت نفس به این اشاره می کند که فرد خود را قبول دارد، به خود احترام می گذارد و خود را یک شخص باارزش در نظر میگیرد. با افزایش عزت نفس، سطح استرس کاهش مییابد(شیمیزو[۹] ، ۲۰۰۴).
تعریف عملیاتی: نمرهای است که هر رابط افتخاری بهداشت در پاسخ به آزمون کوپراسمیت[۱۰](۱۹۶۷)، به دست میآورد.
تعریف رابطان بهداشتی
تعریف مفهومی: رابطان بهداشت افرادی هستند که علاوه بر کسب آگاهی در زمینه موضوعات بهداشتی، با شرکت در کلاسهای آموزشی و کسب مهارت های ارتباطی جهت برقراری یک ارتباط صحیح و صمیمانه با خانوادههای تحت پوشش به منظور انتقال پیامهای بهداشتی، تشویق و ترغیب آنها برای دریافت مراقبتهای بهداشتی، برقراری ارتباط میان واحدهای بهداشتی و مردم محله برای برآورده کردن نیازهای بهداشتی شرکت میکنند(جزوه ستاد گسترش شبکه های بهداشتی درمانی کشور، ۱۳۸۶: ۲۴). آنها با داشتن حداقل سواد خواندن و نوشتن، برخورداری از مقبولیت اجتماعی مناسب، برخورداری از وقت کافی و وجود علاقه و انگیزه برای انجام فعالیتهای اجتماعی به همکاری دعوت میشوند(همان منبع: ۲۴).
تعریف عملیاتی: طرح رابطان افتخاری بهداشت طی نامه شماره ۳۵۳۹/۱ مورخ ۲۲/۶/۱۳۷۲ وزارت بهداشت در سیستم بهداشتی استان یزد اجرا گردید. در این پژوهش رابطان افتخاری بهداشت تعداد ۹۰ نفر رابط بهداشت هستند که آموزش مهارت جرات ورزی را توسط محقق دریافت میکنند.
فصل دوم
پیشینه پژوهش
در این فصل به کلیتی از مهارت های زندگی و ابعاد آن، اضطراب اجتماعی و عزت نفس اشاره خواهیم کرد و سپس در ادامه، دیدگاه های نظری مربوط به هر موضوع را مطرح نموده و نهایتاًً تحقیقات و پژوهشهای صورت گرفته در داخل و سایر کشورها را مرور خواهیم نمود.
۲-۱- تعریف مهارت های زندگی
روانشناسان در دهههای اخیر، در بررسی اختلالات رفتاری و انحرافات اجتماعی به این نتیجه رسیده اند که بسیاری از اختلالات و آسیبها، در ناتوانی افراد در تحلیل صحیح و مناسب از خود و موقعیت خویش، عدم احساس کنترل و کفایت شخصی، جهت رویارویی با موقعیتهای دشوار و عدم آمادگی برای حل مشکلات و مسائل زندگی به شیوه مناسب، ریشه دارد. بنابرین با توجه به تغییرات و پیچیدگیهای روز افزون جامعه و گسترش روابط اجتماعی، آماده سازی افراد، جهت رویارویی با موقعیتهای دشوار، امری ضروری به نظر میرسد. در همین راستا، روانشناسان با حمایت سازمان های ملی و بین المللی، جهت پیشگیری از نابهنجاریهای اجتماعی و بیماریهای روانی، آموزش مهارت های زندگی[۱۱] را در سرتاسر جهان آغاز نموده اند(فلاح زاده، ۱۳۸۸).
آنچه که امروزه به مهارت های زندگی مشهور است، حاصل کار پژوهشگران عصر حاضر نیست بلکه بسیاری از این مهارت ها در لابلای تعالیم دینی به خصوص قرآن کریم و احادیث معصومین(ع) بیان شده است. عبارت مشهور«من عرف نفسه، فقد عرف ربه» از امام علی(ع) سرلوحه بهره مندی از یک زندگی مطلوب و مؤثر است و مهارت های زندگی بدون خودشناسی بیمعنا است. هرگاه مجموعه ای از مهارت های زندگی را در نظر بگیریم، خواهیم دید که تقریباً هیچ موردی از آنها در تعالیم قرآن کریم و بزرگان دین ما ناگفته نمانده است(طارمیان و همکاران، ۱۳۸۲: ۳). مهارت های زندگی روشها و مهارت های اصلی و ضروری برای یک زندگی سالم و سازنده است. این مهارت ها، مجموعه ای از توانایی ها هستند که سبب سازگاری ما با محیط و شکل گیری رفتارهای مثبت و مفید میشوند. این توانایی ها ما را قادر میسازند که نقش مناسب خود را در جامعه به خوبی ایفا کنیم و بدون آن که به خود و یا دیگران لطمهای بزنیم، با خواسته ها، انتظارات، مسائل و مشکلات روزانه خصوصاًً در روابط خود با دیگران، به شکل مؤثرتری رو به رو شویم. به عبارت دیگر، این مهارت ها که اکتسابی و اغلب از طریق آموزش و تمرین ایجاد و تقویت میشوند، افراد را در مواجهه با نیازها و چالشهای زندگی روزمره توانمند میسازند(فولادی، ۱۳۸۳: ۲۵). مهارت های زندگی مجموعه ای از توانایی ها هستند که قدرت سازگاری و رفتار مثبت و کارآمد را افزایش می دهند. در نتیجه شخص قادر می شود بدون این که به خود یا دیگران صدمه بزند، مسئولیتهای مربوط به نقش اجتماعی خود را بپذیرد و با چالشها و مشکلات روزانه زندگی به شکل مؤثر رو به رو شود(کلینکه(؟)؛ ترجمه محمد خانی، ۱۳۸۴: ۲۰). مهارت های زندگی عبارتند از مجموعه ای از توانایی ها که زمینه سازگاری، رفتار مثبت و مفید را در انسان فراهم می آورند. این توانایی ها، فرد را قادر میسازد مسئولیتهای نقش اجتماعی خود را بپذیرد و بدون لطمه زدن به خود و دیگران، با خواستها، انتظارات و مشکلات روزانه، به ویژه در روابط بین فردی به شکل مؤثری روبهرو شود(کریم زاده، ۱۳۸۸: ۱۰).
سازمان بهداشت جهانی(۱۹۹۳) مهارت های زندگی را این گونه تعریف نموده است: مهارت های زندگی، تواناییهای روانی – اجتماعی برای رفتار انطباقی و مؤثر هستند که افراد را قادر میسازند تا به طور مؤثری با مقتضیات و چالشهای روزمره مقابله کنند. آموزش این مهارت ها موجب ارتقاء رشد شخصی و اجتماعی، محافظت از حقوق انسانها و پیشگیری از مشکلات روانی – اجتماعی می شود(اصلی نژاد، ۱۳۸۷: ۲۲). مهارت های زندگی اکستابی هستند و در زمان تولد ظاهر نمیشوند بلکه در نتیجه تعامل با دیگران تکامل مییابند. یکی از این مهارت ها، مهارت ابراز وجود است. یادگیری این مهارت منجر به احساس توانمندی، اعتماد به نفس بیشتر، کاهش استرس می شود(حجازی و بهادرخان، ۱۳۸۳). یادگیری مهارت های زندگی تنها یادگیری محض نیست، بلکه نگرشها و ارزشها را نیز تحت تأثیر قرار میدهد. افراد علاوه بر اینکه یاد می گیرند مهارت های زندگی را در موقعیتهای واقعی به کار ببرند، حقایقی را نیز درباره موقعیتهای مختلف میآموزند(پورسید و همکاران، ۱۳۸۹). برای ایجاد و افزایش تواناییهای روانی- اجتماعی و ارتقاء سطح سلامت، آموزش مهارت های زندگی ضروری است. اگر ما دانش و اطلاعات لازم را در اختیار افراد قرار دهیم و موقعیتهایی را به وجود آوریم، که طی آن افراد بتوانند آموختههای خود را به صورت عملی تجربه کنند، آنگاه این دانش، ارزش و نگرش به تواناییهایی بالفعل، تبدیل خواهد شد. این توانمندی به افراد کمک می کند، تا بدانند در هر موقعیت چه کاری باید انجام دهند و چگونه آن را به انجام برسانند. آگاهی از این امر بر اعتماد به نفس و سلامت روان فرد می افزاید و این خود باعث تقویت انگیزه های سالم و سلامت رفتار فرد می شود و همراه با ارتقاء سطح بهداشت روان، انگیزه های فرد در مراقبت از خود و دیگران، پیشگیری از بیماریهای روانی، پیشگیری از مشکلات بهداشتی و مشکلات رفتاری افزایش مییابد(فلاح زاده، ۱۳۸۸).