۹-برقرارکردن تماسچشمی با دیگران و نگاهکردن به چشمان طرف مقابل، یکی از اساسیترین مهارت های رفتارهای جرئتورزانه است.
۱۰-پاسخ ضدترس، افراد اغلب نیاز دارند که تشویق شوند و آموزش ببینند کارهایی را انجامدهند که ترس و اضطراب را در آنها بر میانگیزاند. بنابرین، آنها می توانند بر ترس خود غلبهکرده و زندگی راحت و خوشایندی داشتهباشند که این شکلی از رویارویی با واقعیت است. ( به نقل از بهروزی، ۱۳۸۴)
انواع جرات ورزی
جرات ورزی انواع مختلفی دارد، لنگ[۷۸] و جاکوبسکی[۷۹] (۱۹۷۶) به پنج نوع آن اشاره کرده اند:
۱-جرات ورزی بنیادی[۸۰]: این نوع جرات ورزی شامل عملساده و اصرار بر حقوق، اعتقادات و احساسات است. مثلاً وقتی کسی صحبتمان را قطع می کند، میتوانیم بگوییم «ببخشید: دوست داشتم حرفم را تمامکنم.»
۲-جرات ورزی همدلانه[۸۱]: در این حالت، ما با به رسمیت شناختن موقعیت با احساسات طرف مقابل، نشان میدهیم که متوجه وضعیت آنها هستیم. در این نوع جرات ورزی وقتی کسی صحبتهایمان را قطع می کند، میگوییم:« میدانم مایل هستید نظرتان را مطرح کنید، امّا ای کاش اجازه می دادی حرفهایم را تمام کنم.»
۳-جرات ورزی افزایشی[۸۲]: در این حالت، بیان قاطعانه با کمترین میزان شروع می شود و سپس تشدید می شود.
۴-جرات ورزی از طریق رویارویی: وقتی از این نوع جرات ورزی استفاده می شود که اعمال و گفتار طرف مقابل تناقض دارند و باید به او نشان دهیم که آنچه میگوید با آنچه می کند، فرق دارد. در نتیجه سخنگو آنچه را در حال حاضر میخواهد، ابراز می کند. برای مثال: «شما گفتید سه شنبه تایپ کردید، امّا امروز پنجشنبه است و خبری از تایپ نیست، لطفاً همین حالا تایپ کنید.»
۵جرأتورزی زبانی: در این نوع جرات ورزی سخنگو به صراحت رفتار طرف مقابل، تأثیر آن بر زندگی یا احساسات خودش و علّت این که چرا آن را تغییر دهید را توضیح میدهد. مثلاً وقتی با کسی که صحبت ما را قطع می کند میگوییم: «در این چند دقیقه این چهارمین بار است که حرفم را قطع کردی، مثل اینکه توجهی به حرفهایم نداری و میخواهی مرا ناراحت کنی، اجازه بده حرفم را تمام کنم.»
بین جرات ورزی مستقیم و غیرمستقیم نیز تمایز وجود دارد، لینهن و اگان (۱۹۷۹) معتقدند جرات ورزی مستقیم و صریح همیشه بهترین شیوه نیست. خصوصاًً موقعی که با افرادی سر و کار داریم که میخواهند دیگران نظهر مثبتی درباره آنها داشته باشند، بنابرین، این دو پژوهشگر پیشنهاد میکنند که به منظور کاهش تأثیر منفی جرات ورزی، سبک مستقیم به سبک غیرمستقیم و پیچیده تبدیل شود و همچنین از ملاحظات بیشتر استفادهگردد، منظور از ملاحظات بیشتر، رنگ و لعابدادن به رد درخواست هاست، تا بدین ترتیب تأثیر منفی رد درخواستها در طرف مقابل کاهش یافته و روابط حفظ شود.
مؤلفه های جرات ورزی
جرات ورزی چهار مؤلفه دارد که برای استفاده مناسب و مؤثر از مهارت جرات ورزی باید بر آنها مسلط باشیم. (هارجی، ساندرز و دیکسون، ترجمه فیروز بخت، ۱۳۸۴)
محتوا: محتوای عملی جرات ورزی عبارت است از ابراز حقوق و بر زبانآوردن اظهاراتی که این ابراز حقوق را مناسب و مسئولانه جلوه می دهند.
۱-عناصرپنهان: منظور آن دسته از افکار، ایده ها و احساساتی هستند که بر توانایی برای جرات ورزی تأثیر میگذارند، شامل دانش(آگاهی از حقوق خود و نحوه احقاق آنها، همچنین آگاهی از وضعیت دیگران در رابطه با حقوقمان)، اعتقادات(اصلاح اعتقاداتی که مانع جرات ورزی میشوند، یعنی همان چیزی که اوّلی و نریچ(۱۹۷۶) نام آن را بازسازی شناختی نامیدهاند)، ادراک اجتماعی(داشتن درک درست و دقیق از رفتار دیگران).
۲-فرایند: نحوه ارائه ی پاسخهای صبورانه هم نقش مهمی در موقعیت این پاسخها دارند: مثل زمانبندی پاسخهای کلامی و غیرکلامی، داشتن مهارت های کنترل محرک، ارائه تقویت و ….
۳-پاسخهای غیرکلامی: شامل سطح مناسب تماس چشمی، اجتناب از حالت چهرهای مناسب، استفاده صحیح از ژستها در حین صحبت و بهکار بردن ژستهای نامشخص در حین گوشدادن، راست نگهداشتن بدن، استفاده از فرا زبانهای مناسب(مثل پاسخدهی اندک، دادن پاسخهای کوتاه، سلامت، بلندی صدا و تغییردادن لحن آن، قاطعیت زیاد)
کارکردهای جرات ورزی:
استفاده ماهرانه از جرات ورزی به ما کمک می کند تا:
۱-جلوی پایمالشدن حقوق خود را بگیریم.
۲-تقاضاهای نامعقول دیگران را ردکنیم.
۳-بتوانیم از دیگران درخواستهای معقولی کنیم.
۴-با مخالفتهای نامعقول دیگران برخورد درست و مؤثری کنیم.
۵-حقوق دیگران را به رسمیت بشناسیم.
۶-رفتار دیگران در برابر خودمان را تغییر دهیم.
۷-از تعارضات پرخاشگرانه غیرضروری خودداری کنیم.
۸-در هر موردی، موضع خود را با اعتماد به نفس و آزادانه مطرح کنیم. (بهروزی،۱۳۸۸)
عوامل مؤثر بر جرات ورزی:
عوامل چندی بر ماهیت، مقدار و اثربخشی جرات ورزی تأثیر میگذارند.
جنسیت: از جمله عواملی که در جرات ورزی تأثیر میگذارند، جنسیت طرفین است، برای مثال، مک دونالد(۱۹۷۵) دریافت که مردان تمایل کمتری برای رد درخواستهای زنان از خود نشان می دهند و نیز کمتر مایلاند از زنان پرسش ناراحت کننده ای داشتهباشند. زنان هم گزارشکردند که مایل نیستند تمایل خودشان را به گزاردن قرار ملاقات با مردان بیان کنند و یا از مردان انتقاد کنند.( به نقل از رضایی نژاد،۱۳۸۹) در جنبش حقوق زنان، توجه زیادی به مهارت جرات ورزی شده است، تا جایی که آموزش جرات ورزی را در دستور برنامه های آموزشی خود قرار داده است. افزایش مقالات و کتابهای خود یاری زنان و پرطرفدار بودن برنامه های جرات ورزی زنان نیز شاهدی بر این مدعاست که زنها در این زمینه به کمک بیشتری نیاز دارند.
موقعیت: جرات ورزی رفتاری موقعیتی است، یعنی با توجه به تغییر موقعیتها که در روابط بین فردی اتفاق می افتد، جرات ورزی نیز دستخوش تغییر میگردد. بدین معنا، رفتاری نسبی تلقی می شود. میتوان گفت موقعیت و شرایط بیرونی نیز در میزان جرات ورزی نقش قابل ملاحظهای دارند. اسلیر و دیگران (۱۹۷۵) از پژوهشهای مفصل خود نتیجه گرفتند که اشخاص، گاهی در یک وضعیت میانفردی ابراز وجود میکنند و در وضعیتی دیگر ابراز وجود نمیکنند. علاوه بر این، برخی افراد در جرات ورزیهای منفی مشکل ندارند امّا نمی توانند جرات ورزیهای مثبت انجام دهند. برخی افراد در خانه به راحتی جرات ورزی میکنند امّا در محیط کار نمی توانند، یا برعکس. در این مواقع، باید بر وضعیت و استراتژی مناسب برای غلبه بر مشکلات تمرکز کنیم.