دو دهلیز و یک بطن، قلب سه حفره ای مار را می سازد. دهلیز راست و دهلیز چپ به ترتیب خون شش ها و بدن را دریافت کرده و به بطن منتقل می کنند. قلب توسط کیسه پریکاردیوم پوشیده شده است. طحال به کیسه صفرا و پانکراس متصل است که وظیفه آن فیلتر کردن خون و بازیافت سلول های قرمز کهنه است. غده تیموس در بافت چربی بالای قلب قرار دارد و مسئول بلوغ سلول های ایمنی مخصوص در خون است.
۲-۱-۶-۸- سیستم تنفس
سیستم تنفسی مارها شامل نای، برونش ها، شش ها و کیسه های هوایی می باشد. نای از حنجره شروع شده و تا نزدیکی قلب خاتمه می یابد و به درون برونش ها منشعب می شود. شش چپ تحلیل رفته و وظیفه ای ندارد. برونش راست به سمت شش راست رفته و دراز و کشیده است. بخش جلویی شش دارای رگ های خونی بوده و وظیفه آن تبادل گازها می باشد، اما نیمه دوم شش بدون عروق خونی است و دارای کیسه های هوایی است که تا دم امتداد دارد. کیسه های هوایی وظایف هیدروستاتیک دارند و فشار داخل حفره بدن را تنظیم می کنند. مارهایی که در دریا زندگی می کنند دارای آبشش نیستند و برای تنفس مجبور هستند که به سطح آب بیایند اما توانایی آن را دارند که ساعت ها زیر آب بمانند. آنها در این مدت می توانند از اکسیژن محلول در آب استفاده نمایند.
( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
۲-۱-۶-۹-سیستم گوارش
دستگاه گوارشی مار به دلیل کشیده بودن بدن آنها با آن تطابق یافته و شامل دهان، مری، معده، روده کوچک، روده بزرگ، مخرج و غده های گوارشی است. چون مارها در هنگام مراحل بلع باید به تنفس خود ادامه دهند بنابراین هنگام بلع منفذ نای بین دو نیمه آرواره زیرین کشیده شده و باز می ماند. مری در امتداد کیسه های هوایی از حلق یا گلو و نهایتاً تا معده ادامه دارد. در پستانداران، مری به صورت ماهیچه ای است و باعث حرکت غذا به داخل معده می شود. در مارها، اگر چه مری ماهیچه های کمی دارد و غذا را به معده حرکت می دهد اما بیشتر حرکت غذا به معده توسط کل بدن صورت می گیرد. کلوآک محفظه عمومی است که تولیدات هضم و تولیدمثلی را تحویل می گیرد. کبد، کیسه صفرا و پانکراس در سیستم گوارشی وجود دارد. کبد طویل ترین ارگان داخلی بدن مار است که فضای بین قلب و معده را پر می کند. یکی از وظایف کبد تولید صفراست که یک آنزیم هضم کننده است. کیسه صفرا صفرای تولید شده به وسیله کبد را ذخیره می کند و زمانی که لازم باشد به داخل روده کوچک آزاد می کند. پانکراس آنزیم های هضم کننده را به روده کوچک ترشح می کند، همچنین پانکراس هورمون تنظیم کننده قند خون را ترشح می کند.
۲-۱-۶-۱۰- سیستم آندوکرین
سیستم آندوکرین شامل غده هایی است که هورمون ترشح کرده و وظایف نرمال بدن را انجام می دهند. غدد آندوکرین مارها شبیه پستانداران است. به عنوان مثال تیروئید، پاراتیروئید و غدد آدرنال و غده تیروئید که در فضای گلو قرار دارند و مسئول رشد و تکامل هستند، همچنین در پوست اندازی نیز دخالت دارند. پاراتیروئید یک جفت است و در نزدیکی تیروئید قرار دارد و به متابولیسم کلسیم کمک می کند. غده آدرنال در ناحیه دم نزدیک اندام تولیدمثلی قرار دارند. آنها هورمون اپی نفرین (آدرنالین) را ترشح می کنند که هنگام خطر باعث افزایش میزان تنفس و ضربان قلب می شود.
۲-۱-۶-۱۱- دستگاه دفع
کلیه ها، اندام های تولید ادرار هستند. در مارها، کلیه ها کشیده و دراز بوده و کلیه راست بالاتر از کلیه چپ است. این اندام ها خون را فیلتر کرده و فضولات را تولید می کنند و سپس از طریق میزنای به کلوآک منتقل می شود. در پستانداران ادرار درون مثانه تخلیه می شود ولی مارها مثانه ندارند.
۲-۱-۶-۱۲- حرکت مارها
بیشترین شکل حرکت مارها موجی افقی است. این حرکت به شکل s باز است و خودشان را به سمت جلو حرکت می دهند. در حرکت مارپیچی مار قادر است در یک مکان باریک و تنگ حرکت کند. بسیاری از مارها دارای حرکت مستقیم هستند و حرکت مارپیچی از پهلو چهارمین نوع حرکت است. مارها برای جابجایی خود از سه حرکت موجی، مستقیم، مارپیچی استفاده می کنند (فروزان پی، ۱۳۶۹).
۲-۱-۶-۱۳- دندان مار
همه افعی ها دارای یک جفت دندان روی استخوان آرواره بالا به نام فنگ هستند. مارهای سمی براساس نوع فنگ معمولاً به چهار گروه تقسیم می شوند. افعی ها (خانواده ویپریده) که فنگ آنها در جلوی دهان قرار دارد. آنها با فرو بردن فنگ به داخل طعمه یعنی بدون گاز گرفتن سم را تزریق می کنند. دومین خانواده از مارهای سمی خانواده الاپیده است که فنگ آنها با گاز گرفتن طعمه می تواند سم را تزریق نماید. در این گروه کبراها، مامباها، مارهای مرجانی و کریت ها قرار دارند. بسیاری از مارهای سمی دریایی در سومین گروه یعنی خانواده هیدروفیده قرار دارند. خانواده بزرگ کلوبریده که شامل مارهای نیمه سمی می باشد، کمتر از مارهای سمی باعث مرگ می شود. زیرا فنگ آنها در عقب دهان قرار دارد و به ندرت می تواند سم را وارد بدن کند.
۲-۲- کلیاتی درباره مارهای ایران
وضعیت جغرافیایی و آب و هوایی ایران باعث شده که تنوع زیادی در گونه های مارهای موجود در ایران به وجود آید. بطوری که تاکنون ۳۶ گونه غیرسمی، ۸ گونه نیمه سمی، ۲۵ گونه سمی شناسایی شده است. بطور کلی از نظر اکولوژی قریب سه چهارم سطح ایران نیمه خشک تا خشک محسوب می گردد، مارهایی که در بخش وسیعی از ایران یافت می شوند از گونه های بیابان زی می باشند.از بین این گونه ها می توان افعی یا گزره مار، مار جعفری، مار شاخدار، کبرا، یله مار، تیر مار، طلحه مار، آلوسر، افعی پلنگی، کور مار، مار شتری، مار درفشی و کوتوله مار را نام برد (فیروز، ۱۳۷۸).
البته باید در نظر داشت که در نواحی خشک و بیابانی مجموعاً تعداد گونه ها بسیار محدود است. شاید بتوان گفت که بیشتر مارهای ایران در اصل به مناطق جغرافیایی دیگر تعلق داشته و در آن مناطق تکامل یافته اند و سپس به قسمت هایی از ایران که شرایط آن با زیستگاه اصلی آنها مطابقت بیشتری داشته است کوچ کرده و گسترش یافته اند (لطیفی، ۱۳۷۹). تنها ۵ گونه از مارهای سمی و ۱۴ گونه از مارهای غیرسمی که در ایران زاد و ولد دارند، مختص این نواحی گرم و خشک است و ۵ گونه از مار دریایی در ایران زاد و ولد دارد (فیروز، ۱۳۷۸).
۲-۲-۱- مارهای انحصاری ایران
افعی دماوندی (Vipera latifii)
افعی تکابی (Vipera raddei kordistanica)
افعی آذربایجان(Vipera wagneri)
افعی زنجانی (Vipera albicornata)
مار گورخری (Spalerosophis microlepis)
مار کوتوله (Eirenis rechnigeri)
مار خاکی (Leptotyphlops hamalirostris)
مار شاخدار ایرانی (Pseadocerastes persicas persicus)
۲-۲-۲- خانواده افعی ها
| افعی شاخدار خوزستانی | Cerastes Cerastes gasperet)) |
| مار جعفری | Echis carinatus sochureki)) |
| کک مار | Eristicophis macmahoni)) |
| مار شاخدار | Pseudocerastes persicus persicus)) |
| مار شاخدار ایرانی | Pseudocerastes persicus fieldi)) |
| افعی خوی | Vipera raddei raddei)) |
| افعی ارومیه ای |
