در این میان برخی تلاش ها جهت گریز از توجه صرف به رقم سود خالص، نظر استفاده کنندگان را به اقلام تشکیل دهنده سود معطوف کرده‌است. بنابرین علاوه بر سود خالص، اقلام تعهدی سود نیز باید مورد توجه قرار گیرد. بنابرین تعدیل سود خالص جهت انعکاس کیفیت اقلام تعهدی اهمیت پیدا می‌کند(منبع پیشین). اقلام تعهدی بیانگر تفاوت بین سود حسابداری و وجوه نقد مربوط به آن است که شامل تغییرات در موجودی کالا، حساب های دریافتنی و حساب های پرداختنی است. در صورتی که اقلام تعهدی مثبت بزرگ باشد، بیانگر این نکته است که سود حسابداری از جریان نقدی عملیاتی بیشتر است. البته باید توجه داشت که این تفاوت به دلیل به کارگیری اصول حسابداری مرتبط با زمان و نحوه شناخت درآمدها و هزینه ها (اصل شناخت درآمد[۱۲] و اصل تطابق[۱۳]) است. تعبیر عمومی از اقلام تعهدی این است که اقلام تعهدی زایده اعمال نظر[۱۴] مدیریت در ثبت و شناسایی رویدادهای مالی است. اصول پذیرفته شده حسابداری در مورد زمان شناسایی و مبلغ درآمدها و هزینه ها به مدیران شرکت ها آزادی عملی نسبی داده است. وقتی که مدیران سود حسابداری را به مبلغی بیش از وجوه نقد حاصل شناسایی می‌کنند، اقلام تعهدی ایجاد می‌شوند. مثلا اگر مدیریت درآمد فروش را زودتر شناسایی کند، حساب های دریافتنی به عنوان یکی از اقلام تعهدی افزایش خواهد یافت. یا در صورتی که مدیریت بدهی ناشی از هزینه های تضمین کالا را کمتر شناسایی کند، بدهی های جاری به عنوان یکی از اقلام تعهدی به مبلغی کمتر گزارش خواهد شد و چون سرمایه گذاران به رقم سود توجه می‌کنند با وجود موارد فوق گمراه خواهند شد(دمرجان و همکاران[۱۵]، ۲۰۱۰).
سرمایه گذاران با توجه به سود گزارش شده سعی دارند سودهای آتی و جریان های نقدی آتی را برآورد کنند. از این رو سود خالص باید توان کمک به سرمایه گذاران را در این راستا داشته باشد. علت نیاز به توجه به کیفیت اقلام تعهدی به عنوان یکی از ویژگی های کیفی سود در این است که اجزای تشکیل دهنده اقلام تعهدی دارای بار اطلاعاتی هستند. برای مثال تغیرات مثبت (افزایش) در موجودی کالا احتمالا بیانگر وجود مشکل در فروش یا تولید بیش از اندازه است. به طور مشابه افزایش حساب های پرداختنی بیانگر وجود مشکل در پرداخت وجوه به تامین کنندگان کالا و خدمات است که ممکن است در اثر ناکافی بودن درآمد فروش یا مشکلات اعتباری ایجاد شود. بنابرین اجزای اقلام تعهدی می‌تواند به عنوان شاخص تعیین بهبود یا زوال عملکرد شرکت باشد.توجه به کیفیت اقلام تعهدی حتی در شناسایی دستکاری سود توسط مدیریت نیز سودمند خواهد بود. برای مثال توجه به تغییرات حساب های دریافتنی باعث آشکار شدن نکات مهمی در مورد تعجیل یا تأخیر در شناسایی درآمد فروش به عنوان یکی از ابزارهای دستکاری سود توسط مدیریت خواهد شد(دمرجان و همکاران[۱۶]، ۲۰۱۰).
افزایش سود که همراه با اقلام تعهدی بالا باشد، بیانگر کیفیت پایین سود است و منجر به بازده آتی پایین خواهد شد. بنابرین کیفیت اقلام تعهدی سود بر بازده سهام شرکت ها تاثیر دارد. با توجه به اینکه سرمایه گذاران به دنبال کسب بازده هستند آن ها باید در برآورد بازده مورد انتظار خود به کیفیت اقلام تعهدی تعدیل کنند. از دیدگاه شرکت سرمایه پذیر نیز کیفیت اقلام تعهدی با هزینه سرمایه سهام عادی مرتبط است. شرکت هایی که به دنبال کاهش هزینه سرمایه خود هستند، باید سعی کنند کیفیت اقلام تعهدی خود را در سطح مطلوبی نگه دارند. مدیران چنین شرکت هایی باید از دستکاری سود و کم نمایی و بیش نمایی اقلام تعهدی اجتناب کنند (بال و روبین، ۲۰۰۹).
۲-۲-۱-۵) کیفیت اقلام تعهدی
با توجه به اجزای تشکیل دهنده سود و بحث های مطروحه در بالا،بایستی کیفیت اقلام تعهدی موجود در داخل سود، موجود توجه قرار گیرد.”کیفیت اقلام تعهدی “در پژوهش های قبلی تعریف متعددی دارد که در این پژوهش سعی می شود عمده ترین تعاریف و روش های ارزیابی آن طبقه بندی و سپس از بین روش های متفاوت سنجش آن، بهترین و پرکاربردترین مدل انتخاب شود.
فرانسیس ودیگران[۱۷] (۲۰۰۴)درمطالعات خود تحت عنوان اثرات قیمت گذاری کیفیت اقلام تعهدی،پایداری اقلام تعهدی ، و قابلیت پیش‌بینی آن ها را دلیل کیفیت این اقلام می دانند.پایداری اقلام تعهدی به معنی استمرار و تکرار آن ها در سود سال های بعد می‌باشد و در جایی دیگر ازهمین پژوهش مربوط بودن ارزش اقلام تعهدی و به موقع بودن این اقلام را عوامل مؤثر بر کیفیت اقلام تعهدی عنوان می‌کنند.
پیرس ولندسمن[۱۸] (۲۰۰۳)ارتباط بین مربوط بودن سود و میانگین موزون هزینه سرمایه را دلیل کیفیت اقلام تعهدی می دانند. ولی دراکثرپژوهش ها برای اندازه گیری کیفیت اقلام تعهدی از مدل تعدیل شده جونز استفاده می شودکه در این مدل کیفیت اقلام تعهدی از افزایش وکاهش اقلام تعهدی غیرعادی تاثیر می پذیرد ، در واقع نوسانات اقلام تعهدی غیر عادی یک پروکسی به جای کیفیت اقلام تعهدی می‌باشد.
اقلام تعهدی به دو دسته تقسیم می‌شوند،آن دسته از اقلام تعهدی را که در مدل تجاری شرکت ها۳و محیط عملیاتی[۱۹] آن هابوجود می‌آید و مدیریت واحد تجاری در پیدایش آن ها دخالتی نداشته است و در حین انجام فعالیت های تجاری شرکت ایجاد شده باشند ،را اقلام تعهدی غیر اختیاری می نامیم .دسته ای دیگر از اقلام تعهدی به خاطر انتخاب روش های حسابداری ،تخصیص های اختیاری ،تصمیمات مدیریتی و قضاوتها و برآوردها به وجود می‌آیند. به عبارت دیگر از هر شرکت به شرکت دیگر مقدار ونوع این اقلام می‌تواند متفاوت باشد چون تحت تاثیر رویه و خط مشی انتخابی شرکت قرار داردوهرچقدر مدیر یک شرکت آزادی عمل بیشتری برای به وجود آوردن آن ها داشته باشد.احتمال بیشتر داردکه از این اقلام برای تاثیرگذاری روی سود استفاده کندکه این عمل به پدیده مدیریت سود[۲۰] معروف است (عارف منش،۱۳۹۰).
۲-۲-۱-۶) اقلام تعهدی سود حسابداری و نقش آن ها در بازده موردانتظار سهامداران