گزینه شعرها (نشر نیستان) (همان: ۳۰).
۳-۳-۱-۱ بخوان، عین باران
این کتاب مجموعه شعر می‏باشد، شعر اگر نه آیینه روزگار باشد خود شعر نیست، که روزگار را هیچ زبانی به شقانیّت شعر تر جهان نبوده است. در همه ادوار تاریخ این شعر بوده است که تاریخ صحیح و صریح هرچه را یادداشت کرده است و شعر بی‏دروغ و نقاب در همه زمان‏ها آییه تمام نمای حوادث آن روزگار است.
گزینش دقیق و عمیق شعر دهه‏یی که گذشت کاری‏ست بس دشوار. دهه‏هایی که همه سرشار بود از اتفاق‏هایی که افتاده و برخاست. شعری که هم شاعر را در اندازه‏های حساسیت‏های آگاهانه شاعرانه مصرفی کند و هم آیینه حوادث روزگارش باشد و این مجموعه‏ها همه آن چیزی‏ست که توانسته‏ایم و نه آن چیزی که خواسته‏ایم، که خواسته شعر ناب – شعری که در زیر مجموعه وحی قرار دارد- خود بیشتر از این‏هاست (رضایی‏نیا، ۱۳۸۷: ۵).
۳-۳-۱-۲ فرشته بفرستید
کتاب حاضر با محوریت دفاع مقدس شامل دوازده شعر بلند می باشد که عناوین آن ها عبارتند از: «سوی صدا»، «باران آتش»، «کنار چشم خدا»، «ازدحام گل سرخ»، «کلمات خاکی»، «مهمات»، «محاصره»، «گاهِ ناگهان گشایش»، «هلهله»، «رؤیا های صادق»، «سجاده بارانی» و «شادباش». در انتهای کتاب نیز متنی با عنوان «محض ریا (مثلاً مؤخره)» وجود دارد که شاعر در مورد نحوه و علت نگارش کتاب سخن می گوید.
در مورد کتاب «فرشته بفرستید» شاعر گوید:
- تازه از تهران گریخته بودم، از ازدحام گیج آهن و آدم …. پس از دوازده سال هجرانی و سرگردانی. بار دیگر به شهر خاطره‏های کودکی ام، برگشته بودم؛ «صومعه سرا» که در کوچه باغ‏هایش- هنوز- خاطرهایم سبز بود و …
هیهات، هیهات از آن روزهای شگفت که اندک، اندک فرو می رفت. بهار هفتاد و سه بود و من سبکبار از حسی، گنگ، «علی» دو ساله بود و حروف به لبان اش می‏شکفند. فرزند نخست و روشنی چشم خانه‏ی ما، و من مشغله ای نداشتم جز نوشتن برای این جا و آن جا، و کار گل همان کار دل بود.

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

دهه ی محرم رسید. چیزی از سال‏های جنگ در من زبانه می‏کشید.
سال‏ها در اندرون نهان اش کرده بودم و هر بار در هیّت قولی و غزلی شعله ور شده بود. این بار اما حس می‏کردم که از پس مهار آن یادهای شعله ور بر نمی‏آیم، آهسته، آهسته کلمات خبر شدند و شعله‏ها در کلمات دمیدند و تا چشم وا کردم یک چله‏ی بهاری گذشته بود؛
یک چله- معاشقه در گوشه‏ی نینوا …
یادش بخیر؛ شب همه شب در هوای بهار می‏نشستم تا اذان صبح، و پنجره‏ها رو به باغی پر گل و گیاه گشوده بود و بوی خاطره‏های دور و دیر در لابه لای برگ‏ها می‏پیچید؛ لا‏به‏لای سطرهایی که گاه به اشک می‏جوشیدند و گاه به لبخند … (رضایی نیا، ۱۳۸۸: ۱۲۷-۱۲۵)
عصرها با دوچرخه راهی کوچه باغ‏های حاشیه‏ی شهر می‏شدم؛ راهی باغ‏های چای، شالیزارها، رودخانه‏ها، بیشه‏های پردرخت، مزار آقا سید مهدی و …
در همه‏ی این سفرهای عصرانه «علی» همراه ام بود. من خاطره‏ها را رکاب می‏زدم و او رؤیاها را … تا غروب که با ستاره‏ها به خانه برمی‏گشتیم و گاه ماه روی شانه‏های ما بود.
تابستان که شکفت، فرشته‏ها رسیدند، بیش‏تر و بیش‏تر و اکنون در یاد دارم که روزی از همان روزها معاشقه با کلمات ارغوانی حس کردم آن آتش پر التهاب فرونشسته و دیگر گاه باران است و باران فقط باران … .
چون نگریستم، منظومه‏ای بلند شکل گرفته بود که در آغاز آن را «آتش به لهجه باران» نامیدم، بعدها انگار انگشتِ اشاره‏ی همان کلمات بود که بر برگ‏هایم نوشت: «فرشته بفرستید!» (همان:‏ ۱۲۸-۱۲۷).
- «فرشته بفرستید» برای من محاجه و گفتگویی بود با شعر آن سال‏ها در حوالی یادها و یادگارهای دفاع مقدس و مظلوم؛ حرف‏هایی تلنبار شده در اندرونِ زخمی من که به نوعی روایت و باز گفتِ آن سال‏هاست برای پسینیانِ آن سال‏ها.
با این همه، کتمان نمی‏کنم که هنوز حیران آن جوشش شگفت کلماتم که فرشته گون بر صدایم نشستند، حیرانِ آن اشک‏ها که بر برگ‏هایم نوشتند و حیران آن طنینِ مستدامی که از آغاز تا پایان منظومه با روح مسحورم همخوان و همراه بود.
و من چگونه از پس یک چله آواز در لمحه عنایت حضرت دوست برآیم؟ … بر نمی‏آیم (همان: ۱۲۹).
- «فرشته بفرستید» اگر وامدار شاعری باشد، آن شاعر کسی نیست جز «م. مؤید» که من از اواخر دهه ی شصت با شعر او آشنا شدم و اُنس من با شعر درخشان این شاعر بزرگ و منفرد به نگاهم به شعر سپید تأثیری ژرف گذاشت؛ به ویژه در ساحت‏های معنایی و درونی شعر. طلیعه‏ی این تأثیر در شعرهای سپید مجموعه «روز چندم» رخ نمود و در «فرشته بفرستید» و مجموعه‏های چاپ نشده‏ام تداوم یافت.
هر چند که من حجم گرایی در تماشا و بیان شاعرانه تعلّق خاطر ندارم و افزون بر رویکرد به زلالی زبان، پسند موسیقایی و فرمی متفاوتی دارم.
همین جا به اشاراتی ضروری بسنده کنم و بگذرم که منظومه «فرشته بفرستید» در تابستان هفتاد و سه منتشر شده و بنابر بدیهیات اولیه، ربطی به مثنوی «آب ها و مرداب‏ها» سروده‏ی سال هفتاد و پنج ندارد (همان: ۱۳۱-۱۳۰).
۳-۴ آشنایی با گیلان
استان گیلان با مساحت ۱۴۷۱۱ کیلومتر مربع در میان رشته کوههای البرز و تالش در شمال ایران جای گرفته است. «گیلان در طول تاریخ کهن خویش که به کهنگی تاریخ میهن ما می‏رسد، گاه و بیگاه بسان کانونی از آش به پیکر سرد و بی روح ایران گرمی و زندگی می‏داد و نام آوران آن در سایه‏ی شوریدگی و عشقی که به سرزمین خود می‏ورزیدند به پا می‏خاستند و داغ بد نامی را از چهره‏اش می‏زدودند. با کنار زدن غباری که بر صفحه‏ی تاریخ گیلان نشسته، ما می‏توانیم شکل واقعی آن را در آئینه زمان ببینیم و آن‏گاه درباره‏ی سرگذشتی که داشته به داوری بنشینیم، تلخی‏های سرنوشتنش را از شیرینی‏های زندگی آن جدا سازیم و دلتنگی‏های اندوه و ماتم تاریخ خود را در لذت فریادهای شادی و شعارهای میهن پرستانه‏ی مردم آن از یاد ببریم» (رابینو، ۱۳۹۱: نوزده، پیشگفتار).
گیلان، در ۳۶ درجه و ۲۸ دقیقه تا ۳۸ درجه و ۱۱ دقیقه عرض شمالی و ۴۸ درجه و ۴۴ دقیقه تا ۵۰ درجه و ۳۲ دقیقه طول شرقی واقع است. گیلان از شمال به دریای خزر و از مشرق به مازندران، از جنوب به قزوین و اذربایجان و از مغرب به آذربایجان محدود شده است. «طول آن از شمال غربی به جنوب شرقی در حدود ۲۲۵ کیلومتر، و عرض آن از ۲۵ کیلومتر تا ۱۰۵ کیلومتر تغییر می‏کند. در حمله‏ی مغول، گیلان دارای دوازده شهر بود، که در هر یک امیری مستقل حکومت می‏کرد. این سرزمین بعدها به وسیله‏ی هشت تن از امیران که استقلالی نداشتند اداره می‏شد» (همان: ۴).
در این سرزمین، عمق چاه‏ها کم است. آب در عمق دو تا سه متری زمین و گاهی نیز در عمق کمتری در دسترس است که این امر باعث حاصلخیزی و باروری زمین این منطقه شده است. غذای اصلی اهالی این منطقه، برنج است. در گیلان گندم و جو نیز می‏روید. محصول ابریشم نیز از این منطقه برداشت می‏شود و به دیگر نقاط کشور صادر می‏شود. تمام منطقه گیلان، حاصلخیز است و در آنجا گوشت و غلات و میوه فراوان وجود دارد.
فصل چهارم
تحلیل تحقیق
۴ تحلیل تحقیق
۴-۱ مقدمه
واژه‌ها، ترکیب‌ها و اصطلاحات کلمات در شعر به عنوان مصالح زیربنایی می‌توانند ساختار و محتوای سروده‌ها را به سمت و سویی هدفمند سوق دهند و محتوای تفکر سراینده را در کار سرایش، نمایان سازند. واژه‌ها علاوه بر سطوح ساختمانی و مضمونی شعر، در سایر پارامترهای شاعری نیز دخیل اند، مثلاً سطح عاطفی شعر و بروز و ظهور احساسات و حتی غلبه‌ی هر یک از عناصر تفکر، احساس، خیال، موسیقی و فرم می‌تواند به دلیل بسامد بالای کلمات باشد. گاه فضایی که خود را بر ذهن و زبان شاعر، تحمیل می‌کند فضایی چارچوب‌دار و هندسی است. به این معنا که کرانه‌ای از افق‌های موردنظر در مقابل سراینده خود نمایی می‌کنند و مثل چراغی او را به سمت خود هدایت می‌نمایند.
در سرودن هر شعری، ذائقه‌ی شاعر و تعلق خاطرش با ایدئولوژی‌های گوناگون می تواند به ناخودآگاه او فرمان دهد که پذیره‌های دلخواهش را بیشتر درونی کند و فضای ذهنی خاصی را برای او به وجود آورد این‌گونه است که فضای ایجاد شده، کلمات ویژه‌ای را که به عنوان ذخیره‌های حسی، ملّی، مذهبی، عامیانه و ادبی قاموس ذهن شاعرند، شکار می‌کند و سراینده را وا می‌دارد که حتماً از این ذخیره‌ها سود ببرد و از چاشنی تخیل و احساس سروده‌ای نو بیافریند. سروده‌های دفاع مقدس به طور عام در گزینش کلمات بنا به مصالح مختلفی چون دیدگاه‌های مذهبی، تاریخی و انقلابی، و دیدگاه ادبی و همچنین ضرورت به کارگیری الفاظ و اصطلاحـات نظامی، جـغرافیایی و
سیاسی جلوه‌گاهی از تنوع واژه‌ها و اصطلاحات هستند. در ادامه نمونه‌هایی از کلمه‌ها و اصطلاحات مختلف در حوزه‌های نظامی، سیاسی، تاریخی، مذهبی، ادبی و جغرافیایی‏ و… در آثار شاعران «بهمن صالحی»، «غلامرضا رحمدل»، «عبدالرضا رضایی‏نیا» بررسی می‌شود .
۴-۲ بررسی نماد در سه اثر
برخی از کلمات و اصطلاحات نظامی و سیاسی در شعر دفاع مقدس همانند دیگر قوالب شعر پایداری، واژه‌ها و اصطلاحات خاص نظامی دستمایه‌ی کار برخی از سرایندگان ‌شدند. معمولاً این واژه‌ها و اصطلاحات به عنوان عنصری زاید و بیگانه هم‌خوانی کمتری با دیگر کلمات و اصطلاحات دارند و شعر را از سرزندگی و سلامت باز می‌دارند. چنانکه در سروده‌های زیر ضرورتی برای وجودشان نمی‌شود .اما بعضی ازکلمات با بار تلمیحی و تاریخی در شعر مقاومت و شعردفاع مقدس شاعران به منظور بهره‌گیری از نمادها، اسطوره‌ها و حوادث مختلف تاریخی سعی در به کارگیری واژه‌هایی دارند که هر کدام به تنهایی می‌توانند، تداعی کننده‌ی حادثه‌ای تاریخی باشند. نقش این‌گونه کلمات در شعر بیشتر نقشی ثانوی در حیطه‌ی زبان و بیان شاعرانه است‏: خشم خزر‏، امواج‏، دریا‏، جنگلی‏ها، سپیدار،‏ جنگل میرزا، بوته، شالی‏، مزرع‏، نشا و . . .
ذکر مناطق مختلف و مرزهای گوناگون و اماکن خاص هم، در شعر مقاومت می‌تواند، زنده‌ کننده‌ی خاطرات روزهای جنگ، برای ساکنان شهرها و روستاها و رزمندگان باشد و اینگونه اسامی، شعر را به ورطه نثر می‌کشاند. نمونه‌های زیر منتخبی از صدها مثال در این زمینه است : خزر ، گیلان.
واژه‌ها، اصطلاحات و ترکیبها در حوزه‌های ادبی استخدام کلمات و ترکیب‌ها آن‌گاه که کارکرد مناسب و چند منظوره‌ای از قبیل انتقال حس، کمک به انسجام ساختار، تأثیر محتوایی، ایجاد تخیّل و نوگرایی در حیطه‌ی زبان و بیان داشته باشند. ارزش ادبی اثر را به بالاترین درجه‌ی خود می‌رسانند و شعر را از ضعف‌های مختلفی چون بی‌فرمی، سقوط در ورطه‌ی نثر و تکرار می‌رهانند. در حوزه‌ی شعر مقاومت، پس از گذراندن نخستین سال‌های تمرین و تجربه، کم کم توانست جایی در اذهان مخاطبان باز کند و به اصطلاح خودی نشان دهد. یکی از جلوه‌گاه‌های نوآوری درحیطه‌ی زبان ترکیب‌ سازی‌های مناسب و تازه است. وجود این ترکیب‌ها در شعر سابقه‌ دارد چنان که می‌توان در اشعار ترکیب‌های نوظهوری‌ با ساخت دستوری ویژه، مشاهده نمود. در شعر مقاومت هم، ترکیب‌ها گاه در ساختی هماهنگ با بقیه‌ی اجزای شعر و گاه در حد یک ترکیب نوظهور، غیرمرتبط با عناصر دیگر شعرحضوری رنگارنگ دارند. نمونه‌هایی از این ترکیب‌ها را می‌توان در اشعارزیر مشاهده نمود :
نفس سبز مسیحایی او (رحمدل، ۱۳۸۶ :۱۸).
محمل برکۀ انگشتانش (همان: ۲۰)
کرد در مزرع اندیشه نشا (همان: ۱۸)
خون خورشید در اندام نسیم (همان: ۱۹)
­­­­­گاهی شاعران شعر سپید مقاومت علاوه بر ترکیب‌سازی در حوزه‌های دیگر هم از کلمات، شاعرانه استفاده می‌کنند. استفاده از وابسته‌های عددی که شیوه‌ای معهود در اشعار سبک هندی، علی‌الخصوص غزل‌های بیدل دهلوی‌اند، در شعر مقاومت با ساز و کاری جدید، متناسب با حال و هوای جبهه‌ها ، زیبایی فراوانی به ساخت زبان داده‌ ، چنان که در مثالی زیر دیده است :
خمخانه گل ز کام تو می جوشد
داغ سه شقایق است بر سینۀ تو
گل خوشه‏های آتش و نور افشاند
آلاله را هوای شکفتن نیست (همان: ۶۹)

• نظریه انسجام صدق نوعی ایده­آلیسم است ( از ۱ و۶ ).

• ایده­آلیسم ( بنابر نظریه انسجام صدق) صحیح است ( ۷ ).

• مقدمه « ۸ » با مقدمه « ۲ » در تناقض است.

• انسجام گرایی باطل است ( از ۳ و ۸ ، ب.خ ) .

۱-۱۱-۳٫ پاسخ یانگ به اشکال مک گین
اما یانگ در پاسخ به این اشکال می­گوید که ما مقدمه «۴» شما را قبول نداریم و لذا انسجام گرایان به این اشکال می­توانند پاسخ بدهند؛ چرا که استدلال ایشان در صورتی منتج می­باشد که مفاد ترکیب دو شرطی آن چنان که او تصور می­ کند باشد: ایشان تصور می­ کند که مفاد ترکیب دو شرطی زیادتی این است که «P صادق است به دلیل P». اما ما قبول نداریم که مفاد ترکیب دو شرطی این گونه باشد بلکه مک گین باید شروط صدق برف از آسمان می­بارد را بگوید: یعنی آنچه این گزاره را صادق می­ کند بگوید تا بتواند از مقدماتش استفاده کند و برهان خلف او درست شود و الا اگرنتواند این کار را بکند به انسجام گرایان نمی­تواند نسبت ایده­آلیسم بدهد؛ چرا که او با توجه به ترکیب دو شرطی گزاره­ای فرض می­ کند که اگر بخواهد صادق باشد، صدق ساز جمله مورد بحث، نحوه و شرایط عینی جهان است، اما انسجام گرایان این فرض ایشان را مصادره به مطلوب می­دانند؛ انسجام گرایان منکر این اند که هرجمله­ای صدقش به وسیله شروط و نحوه­ عینی جهان باشد. در مثال مذکور انسجام گرایان معتقدند که بارش برف از آسمان گزاره « برف از آسمان می­بارد» را صادق نمی­کند بلکه صدق این گزاره را نظیر صدق هر جمله­ صادق دیگر منوط به انسجام آن با نظامی از باورها می­دانند. پس ایشان در مقدمه « ۴» چون فرض گرفته که صدق ساز یک گزاره به خاطر ارتباط آن با واقعیت خارجی است و در انسجام گرایی باور از واقعیت گسسته است، به مقدمات بعدی رسیده است و برهانی بر علیه انسجام گرایان ترتیب داده است اما ما چون پیش فرض این مقدمه او را قبول نداریم، لذا استدلال ایشان عقیم می­ شود، پس به عبارتی چون شروط صدق را واقعیت فرض کرده است، به ما اشکال کرده است که پیش فرضی بیش نیست. لذا با توجه به این نکات، یانگ می­گوید که به نظر می­رسد که اشکال مک گین از سوی انسجام گرایان قابل جواب باشد. ( Young, 1996, ¶ ۴)
فصل چهارم: مشکل جدایی در نظریه­ های انسجام توجیه
۱-۴٫ مقدمه
پس از بیان نظریه انسجام توجیه، باید به بیان تقریرهای مشکل جدایی در این نظریه ­ها بپردازیم. هدف اصلی در این فصل، ارائه تحلیلی تقریرهای مشکل جدایی در نظریه­ های انسجام توجیه با تأکید بر دیدگاه­ های پویمن، پولاک و هارمان است.
مشکل جدایی در نظریه انسجام توجیه برخلاف این مشکل در نظریه انسجام صدق، در میان معرفت شناسان اهمیت بیشتری یافته است. نظریه انسجام صدق از آنجا که امروزه مقبول اکثر معرفت شناسان نیست، کمتر مورد توجه واقع شده است. اما در نظریه انسجام توجیه این مشکل، مرکز ثقل اشکالات به نظریه انسجام تلقی می­ شود. به ادعای مستشکلان این اشکال بر تمامی نظریات مبتنی بر انسجام گرایی، وارد است، لذا هر انسجام گرایی، از این حیث که انسجام گراست، باید به این مشکل پاسخ دهد. در یک تقسیم بندی کلی می­توانیم بگوییم، اشکالاتی که به نظریه انسجام گرایی وارد شده ­اند، یا شرط لازم بودن انسجام گرایی را زیر سؤال برده­اند و یا شرط کافی بودن آن را. این اشکال بر شرط کافی بودن نظریه انسجام گرایی مطرح شده است. اگرچه بسیاری از مستشکلان صریحاً به این امر اشاره نکرده ­اند، اما بسیار روشن است که این مطلب مورد قبول ایشان است. در ذیل به بررسی این مشکل خواهیم پرداخت. به عقیده نگارنده، از این مشکل در نظریه انسجام توجیه، سه تقریر اصلی وجود دارد، از این رو به سه اشکال این مشکل تحلیل می­ شود که البته هر کدام از این اشکالات با توجه به حد وسط­های مختلف شان می­توانند تقریرهای مختلفی داشته باشند. هر کدام از سه معرفت شناسی که وعده تحلیل این مشکل را از منظرشان در نظریه انسجام توجیه داده بودیم، توجه خویش را معطوف به یکی از این اشکالات کرده است. لذا ما در ذیل هر اشکال، تحلیل معرفت شناسی که آن اشکال در کانون توجه وی بوده است را می­آوریم. اشکال نظام­های بدیل را از منظر پویمن بررسی خواهیم کرد. سپس به اشکال گسست توجیه باور از واقعیت با تحلیل پولاک خواهیم پرداخت و سرانجام به اشکال عدم لحاظ تجارب ادراکی در توجیه با توجه به بیانات هارمان می­پردازیم. ^[۲۰۲]
۲-۴٫ اشکال نظام­های بدیل
پویمن این اشکال را از اساسی­ترین اشکال­های وارد بر نظریه انسجام توجیه می­داند. این اشکال هدف عمده آن این است که نشان دهد که انسجام شرط کافی برای توجیه نیست. پویمن از این اشکال به نقد موسوم به نظام­های بدیل^[۲۰۳] یاد می­ کند. این اشکال می­گوید نظام­های باور کاملاً منسجمی که ناسازگار با یکدیگر باشند، می­توانیم بر اساس نظریه انسجام داشته باشیم که هر باور مفروضی می ­تواند عضو یکی از این نظام­های باور باشد. این امکان از نظر مستشکلان توالی فاسدهای مختلفی در تقریرهای مختلفی که از منظر ما از ناحیه این اشکال بر انسجام گرایان وارد می­ شود، را به دنبال می ­آورد. معرفت شناسان بزرگی به این اشکال برای رد انسجام گرایی تمسک جسته­اند، چنانکه فی المثل فیلسوفی نظیر ویلیام آلستون می­گوید که صرف امکان وجود چنین نظام­های ناسازگار که به یک اندازه جامعیت و انسجام دارند، برای اینکه نشان بدهیم صرف انسجام نمی­تواند همه آن چیزی باشد که باور را از حیث معرفتی موجه می­ کند، کافی است. (Alston, 1993, p 21 )

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

سه تقریر از این اشکال می­توان به دست داد که در ذیل به آنها می­پردازیم.
۱-۲-۴٫ تقریر اول
اولین تقریری که از این اشکال ذکر می­کنیم بر اساس بیانات موزر^[۲۰۴] است که تا حد تتبع نگارنده اولین معرفت شناسی می­باشد که به این اشکال توجه کرده است. ایشان با توجه به این اشکال می­گوید توجیه انسجام گرا، مرتبط به صدق نیست. « صرف اینکه نظامی از گزاره­ها منسجم باشد - و این نظام از گزاره­ها هر چقدر هم که جامع و کامل باشد- نمی­تواند راجع به احتمال اینکه اشیاء در واقع چگونه هستند [ واقعیت اشیاء ]، دلیلی به دست دهد؛ چرا که نظام­های منسجم جامع و کاملی وجود دارند که کذب آنها روشن است [….] و ما می­توانیم برای هر نظام منسجم واقعی از گزاره­ها، نظام بدیلی که عمدتاً مرکب از نقیضِ آن گزاره­ها در نظام اول باشد، را تصور کنیم اما البته، این چنین دو نظام منسجمی نمی ­توانند هر دو احتمال اینکه اشیا در واقع چگونه هستند، را مهیا کنند.» (Moser, 1989, p 62 ) به نظر برخی از معرفت شناسان این اشکال مهمترین اشکال بر نظریه انسجام گرایی توجیه است.^[۲۰۵]
این تقریر را از پویمن ذکر می­کنیم:
« نقد دستگاه­ها ( یا جهان­های) بدیل بیان می­ کند که نظریه انسجام به عنوان نظریه­ای برای توجیه از کفایت لازم برخوردار نیست؛ زیرا به تنهایی نمی­تواند بیان کند، چگونه میان دستگاه­های بدیل و در عین حال برخوردار از ناسازگاری متقابل که هر یک متشکل از باورهایی منسجم هستند، تمایز ایجاد کنیم. این صحیح است که تعداد بی شماری از دستگاه­های متشکل از باورها می­توانند سازگار بوده و هر یک از آنها نسبت به سایرین از حمایت متقابل برخوردار می­باشد، ولی این سؤال مطرح است که چگونه ممکن است تعیین کرد، کدام یک از آنها صادق بوده یا به صدق نزدیک تر است؟ […] اگر نتوانیم مشخص کنیم کدام یک از این دستگاه­های برخوردار از انسجام درونی صدق بیشتری دارد، نمی­توانیم در باور به یکی از آن میان، موجه باشیم و دچار شکاکیت می­شویم.» (پویمن،۱۳۸۷، ص ۲۷۳)
این تقریر ایشان از این اشکال را می­توان به صورت ذیل تقریر کرد:

• نظام­هایی از باورها امکان دارند که علی رغم ناسازگاری با یکدیگر، باورهای مندرج در هرکدام از آنها با یکدیگر، منسجم هستند.

• بنا بر نظریه انسجام توجیه، توجیه یک نظام صرفاً منوط به این است که باورهای مندرج در آن نظام با یکدیگر منسجم باشند.

• نظریه انسجام توجیه، شرط کافی برای توجیه است.

• هریک از نظام­های منسجمِ متعارض با یکدیگر، موجه­اند. (۱و ، ۲، ۳ )

• امکان صدق هر یک از نظام­های منسجم متعارض موجه بنابر نظریه انسجام وجود دارد. ( از۴)

• یک نظام از باورهای منسجم، صادق است.

• ترجیح بلا مرجِح محال است.

• نظریه انسجام توجیه، صدق رسان نیست؛ چرا که توجیه انسجام گرا، احتمال صدق هیچ کدام از این نظام­ها را در خارج افزایش نمی­دهد. ( از ۴ ، ۵ ، ۶ و ۷)

• هر نظریه توجیه­ای باید صدق رسان باشد.

• نظریه انسجام توجیه، شرط کافی برای توجیه نیست. ( از ۹ و۸)

این تقریر از مشکل نظام­های بدیل، تالی فاسد اصلی که مترتب بر فرض نظام­های بدیل می­ کند، مبتنی بر عدم صدق رسانی نظریه انسجام توجیه بر اساس شرط کافی بودن، آن است. سوزان هاک نیز دست روی همین تالی فاسد در تقریر خودشان از این مشکل گذاشته­اند. ایشان پس از تقریر خود در این مشکل، در بیان علت سقم انسجام گرایی می­نویسد: « سازگاری مجموعه ­ای از باورها، به وضوح ناکافی است، برای اینکه بخواهد صدق این مجموعه از باورها را ضمانت کند و یا حاکی از صدق شان باشد.» (Haack, 1993, p 26 )
لورنس بونجور نیز در تقریر این اشکال همین عدم صدق رسانی را مد نظر داشته اند؛ چرا که ایشان در بیان این اشکال می­گوید که ما راه حلی برای انتخاب آگاهانه و از روی دلیلی میان این چنین نظام­هایی نداریم؛ چرا که بر اساس صرف انسجام گرایی، همه این نظام­ها و باورهای مندرج در آنها به یک اندازه موجه هستند و با توجه به این مطلب ما هیچ دلیلی نداریم که بر اساس آن بگوییم که باورهای آن نظامی که ما بالفعل و در واقع به آن معتقد می­باشیم، صادق تر از نظام باورهای بدیل خود است و این عدم دلیل ما بر این امر، علاوه بر اینکه به شکاکیت منجر می­ شود، مفهوم توجیه معرفتی را به کلی از بین می­برد؛ چرا که قابلیت آن را برای اینکه به ما قدرت تشخیص میان باورهای تجربی مختلف را بدهد، از آن می­گیرد.^[۲۰۶]
پس مرکز ثقل خرده گیری این تقریر این بود که انسجام گرا با توجه به اشکال نظام­های بدیل راهی ندارد که بر اساس آن توجیه را با صدق مرتبط سازد و نشان بدهد که کدام یک از این نظام­ها محتمل­تر به واقع است.
۲-۲-۴٫ تقریر دوم
براساس این تقریر از اشکال نظام­های بدیل، مستشکل اثبات می­ کند که شناسا می ­تواند در باور به هر گزاره­ای موجه باشد، اما ما در باور به هر گزاره­ای موجه نیستیم؛ پس انسجام گرایی باطل است.
ریچارد فلدمن این اشکال را چنین تقریر می­ کند:
« این گزاره که « ابراهیم لینکلن به قتل رسیده است» را در نظر بگیرید. به ادعای این اشکال، اگر نظام­های منجسم ناسازگار بسیار مختلفی از باورها وجود داشته باشند، آنگاه برخی نظام­ها که شامل این باور بشوند و برخی نظام­های دیگر که نقیض این باور را شامل می­شوند، وجود خواهند داشت. اگر این باور بخشی از نظام بالفعل و واقعی شما باشد، شما می­توانید یک نظام [دیگری] را تصورکنید که [در آن نظام] جای هر چیزی که این باور را حمایت می­ کند یا از آنها این باور استنتاج می­ شود، با گزاره­های مختلف، گرفته شده است [ جایگزین شده است]. می­توانید با محتاطانه و از روی دقت ایجاد کردن این نظام جدید، یک نظامی که دقیقاً به همان اندازه نظام فعلی شما منسجم باشد را بدست آورید، اما [ با این تفاوت که این نظام جدید] شامل این گزاره می­ شود که « ابراهیم لینکن به قتل نرسیده است». از این رو، اگر همه این نظام­های منسجم مختلف وجود داشته باشند، آنگاه شما می­توانید هر باوری را که می­خواهید، صرفاً بر اساس گزینش مناسب باقی باورهای خودتان، موجه کنید. اما این امر نمی­تواند صحیح باشد.» (Feldman, 2003, p 67 )
این تقریر ایشان از این اشکال را می­توان به صورت ذیل تقریر کرد:

• نظام­هایی از باورها امکان دارند که علی رغم ناسازگاری با یکدیگر، باورهای مندرج در هرکدام از آنها با یکدیگر، منسجم هستند.

• بنابر نظریه انسجام توجیه، توجیه یک باور منوط به تعلق آن به نظام منسجمی از باورها است.

• هر باوری می ­تواند تعلق به نظام منسجمی از باورها داشته باشد؛ چرا که می­توانیم نظامی از باورها را فرض کنیم که آن باور را در بر بگیرد و لو آنکه آن باورها فی نفسه با یکدیگر در تناقض باشند.

• شناسا می ­تواند در باور به هر باوری که می­خواهد موجه باشد و لو آن باورها با یکدیگر متناقض باشند. (از ۱، ۲ و ۳)

• نظریه توجیه انسجام، مانع باورهای غیر موجه نیست. ( از۴)

• هر نظریه توجیه­ای باید مانع باورهای غیر موجه باشد.

• نظریه انسجام توجیه صحیح نیست.( از ۵ و ۶)

این تقریر از این اشکال می­گوید که هر نظریه توجیه باید جامع باورهای موجه باشد و مانع باورهای غیر موجه، اما اگر بنا باشد که صرف انسجام باوری با یک منظومه باور، منجر به توجیه آن باور گردد، این امر سبب می­ شود که هر باوری را که ما بخواهیم موجه باشد؛ چرا که هر باوری می ­تواند عضو یک منظومه باور منسجمی باشد. اما این لازمه درست نیست؛ چرا که ما در تحلیل معرفت قید توجیه را آوردیم تا برخی از باورهایی که شناسا می ­تواند و می­خواهد به آنها باور بیاورد را خارج کنیم اما با نظریه انسجام توجیه چنین مقصودی حاصل نمی­گردد.^[۲۰۷]
پس در تقریر دوم از اشکال نظام­های بدیل، مستشکل بر مانع اغیار نبودن نظریه انسجام توجیه، دست می­ گذارد.
۳-۲-۴٫ تقریر سوم
این اشکال از این تقریر بیان می­ کند که بنابر نظریه انسجام، ما دلیلی برای انتخاب یکی از این مجموعه­ها را نداریم درحالی که هر نظریه توجیه­ای باید به ما راه حلی برای انتخاب باورهای موجه را بدهد. پس انسجام گرایی نظریه مقبولی نیست.
اِوریت^[۲۰۸] و فیشر^[۲۰۹] این اشکال را بدین نحو تقریر می­ کنند. ایشان می­گویند:

استرداد سپرده­های قرض­الحسنه، اعم از جاری یا پس­انداز بر ذمه بانک می­باشد و بانک­ها مکلفند عندالمطالبه اصل سپرده­های قرض­الحسنه را مسترد نمایند. به این­گونه سپرده­ها هیچ­گونه سودی تعلق نمی­گیرد و جزء منابع بانک حساب می­ شود. بانک­ها می­توانند بدون تعهد و یا شرط قبلی با امتیازات و جوائزی را به منظور جذب و تجهیز سپرده­های قرض­الحسنه پس­انداز به دارندگان این نوع سپرده­ها اعطا نمایند.
الف. ۲)حساب سپرده­های قرض­الحسنه( جاری)
این سپرده یکی از اجزاء مهم تشکیل دهنده منابع پولی بانک به شمار می­رود، زیرا این­گونه سپرده­ها به دلیل نقل و انتقالات آن به­وسیله چک، نه تنها در شناسایی به عموم مردم تأثیر به­سزایی دارد بلکه به دلیل هزینه بر هزینه­بر نبودن این نوع سپرده­ها استفاده از آن­ها در اعطاء تسهیلات کوتاه­مدت می ­تواند درآمدهای قابل توجه برای بانک ایجاد نماید.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

ب. حساب سپرده­های سرمایه ­گذاری(مدت­دار)
در سپرده­های سرمایه ­گذاری مدت­دار، بانک دربه­کارگیری منابع حاصل در فعالیت­های اقتصادی سودآور، وکیل سپرده­گذاران می­باشد و نه تنها بازپرداخت اصل مبلغ سپرده­گذاری شده را تعهد می­ کند، بلکه باید منافع حاصل از عملیات بانکداری(اعطای اعتبارات و تسهیلات) را براساس قرارداد منعقده، متناسب با مدت و مبلغ سپرده­گذاری، پس از کسر حق­الوکاله بانک­ها تقسیم نمایند. حداقل و حداکثر حق­الوکاله بانک بابت بکارگیری سپرده­های سرمایه ­گذاری توسط شورای پول و اعتبار تعیین می­گردد. بنابراین گرچه بانک می ­تواند قبل از مشخص شدن میزان سود قطعی، نرخی را تحت عنوان نرخ سود علی­الحساب برای این نوع سپرده­ها تعیین و در مقاطع زمانی مشخص پرداخت نماید، ولی به هیچ وجه نباید این نرخ از جانب بانک نرخ قطعی محسوب شود. این سپرده­ها به سپرده­ کوتاه­مدت عادی که موجودی آن­ها قابل تغییر می­باشد و سپرده کوتاه­مدت ویژه و سپرده­های یک­ساله تا پنج­ساله که معمولا مبلغ آن­ها طی دوره­ تعهد شده ثابت است، تقسیم می­شوند(جمشیدی، ۱۳۹۰).
۲-۲-۴-۲ تجهیز منابع پولی در نظام بانکی ایران
تجهیز منابع پولی در ایران با توجه به قوانین بانکداری اسلامی به دو صورت انجام می­گیرد:
از طریق منابع مالکانه: منابع مالکانه شامل سرمایه­ها، ذخایر و اندوخته­ها، سپرده­های قرض­الحسنه جاری و پس­انداز و سایر مانده­های بستانکاری توزیع شده مشتریان نزد شعب است که در حکم شپرده­های قرض­الحسنه است، و چون طبق موازن شرعی قرض گیرنده مالک قرض می­ شود، لذا با مالک شدن این منابع به وسیله بانک، رابطه مؤسسه و سپرده­گذاران قرض­الحسنه و سپرده­های مشابه، رابطه داین و مدیون است.
بانک می ­تواند این منابع را در فعالیت­های اقتصادی به­کار گیرد و کسب سود نماید ولی مجاز نیست مبلغی از بازده مربوطه را تحت هر عنوان به قرض­دهندگان ذی­ربط بپردازد( به غیر از جوائز که اعطای آن مستقل از سود حاصل از این منابع بوده و به قید قرعه به عده­ای تعلق می­گیرد).
از طریق منابع وکالتی: منابع وکالتی شامل سپرده­های سرمایه ­گذاری مدت­دار(کوتاه­مدت و بلندمدت) مشتریان بانک است که بانک در مصرف آن منابع، با وکالت ازطرف سپرده­گذاران، اقدام به سرمایه ­گذاری و فعالیت­های انتفاعی و اقتصادی می­نماید(هدایتی، ۱۳۸۳).
در این شکل از قبول سپرده، بین بانک و سپرده­گذار رابطه داین و مدیون وجود ندارد و پرداخت مبلغ اضافه روی اصل سپرده به سپرده­گذار ربا محسوب نمی­ شود، بانک این قبیل سپرده­ها را در معاملات موضوع قانون عملیات بانکی بدون ربا به جای موکل و در شکل سرمایه ملکی موکل به­کار گرفته و سود حاصل از این عملیات را نیز پس از کسر کارمزد یا حق­الوکاله، بین سپرده­گذاران به نسبت مبلغ و مدت تقسیم می­نماید(بهمند و بهمنی، ۱۳۸۳).
۲-۲-۴-۳ تجهیز منابع پولی در بانکداری نوین
در بانکداری نوین( علاوه بر انجام فعالیت­های واسطه­گری) عملیات تجهیز منابع مالی از طریق فعالیت­های ذیل انجام می­گردد:
۲-۲-۴-۳-۱ تجهیز منابع مالی از طریق بانک­داری بین ­المللی و چند ملیتی
شاید بارزترین پدیده بانک­داری در سده­ی بیستم، جهانی شدن باشد. بانک­ها مانند سایر سازمان­ها در سطح جهانی دادوستد می­ کنند و در کشورهای خارجی سرمایه ­گذاری می­نمایند.
بانک­ها برای کسب مزیت رقابتی ناگزیرند در سطح بین­الملل حضور داشته باشند و خدمات ارائه نمایند. بانک­های بین ­المللی دارای شعبات و واحدهای فرعی در کشورهای خارجی هستند و فعالیت اصلی آن­ها بر پایه داد و ستد بر حسب واحدهای پولی متفاوت( به غیر پول رایج کشور) قرار دارد.
بانک­های بین ­المللی به خدماتی نظیر نقل و انتقال پول به سراسر دنیا، ارائه خدماتی در زمینه ارزی برای مسافران بین ­المللی و استفاده از کارت­های اعتباری در کشورهای خارجی می­پردازند و از این طریق وجوه زیادی را جذب می­نمایند. به طور کلی بانک­داری بین ­المللی یکی از مهمترین راه­های تجهیز منابع مالی برای بانک­ها و مؤسسات مالی است(زری­باف،۱۳۸۲).
۲-۲-۴-۳-۲ تجهیز منابع مالی از طریق فعالیت­های مالی ترکیبی یا متنوع(مجتمع­های مالی)
بانک­ها و مؤسسات مالی همانند همه سازمان­های سودآور ممکن است به عنوان بخشی از استراتژی کلی خود برای به­دست اوردن حداکثر سود و افزوده سهامداران، به سمت سایر فعالیت­های غیر بانکی سوق پیدا کند. بانک­ها با خرید سازمان­های کارگزاری مانند شرکت­های بیمه و بنگاه­های معاملات ملکی بخشی از مجتمع­های مالی خواهند شد، بدین ترتیب بانک­ها در بازارهای غیر رسمی نیز فعالیت خواهند کرد و منابع عمده­ای را به­طرف خود جذب خواهند نمود(هفرنان، ۱۳۸۲).
۲-۲-۴-۳-۳ تجهیز منابع مالی از طریق خدمات مالی غیر بانکی
بانک­ها فقط به دادن وام و گرفتن سپرده اکتفا نمی­کنند، آن­ها در زمینه امور مالی خدمات زیادی را به مشتریان ارائه می­نمایند.
برخی از خذمات ارائه شده توسط بانک­ها در زیر امده است.
کارگزاری، بیمه، صندوق بازنشستگی، مدیریت دارایی­ ها، امور ساختمان و خدمات ایمنی برای هر واحد متقاضی. بانک­ها به دو دلیل خدمات مالی غیر بانکی ارائه می­ کنند:
با توجه به قدرت نقدینگی، بانک­ها می­توانند هزینه­ های تأمین مالی را برای مشتریان کاهش دهند و مشتری می­توانند مجموعه ­ای از خدمات را با قیمت ارزان درخواست نماید و این یک مزیت رقابتی برای بانک­ها است.
با توجه به اینکه مشتری یک سبد است خدمات مالی را از بانک می­خرد، می ­تواند راحت­تر درباره کیفیت خدمات قضاوت نماید و در نهایت وجوه بیشتری جذب بانک­ها می­گردد(هفرنان، ۱۳۸۲)­.
۲-۲-۴-۳-۴ تجهیز منابع مالی از طریق ارائه خدمات خرد و کلان به­وسیله بانک­ها
خدمات در سطح خرد به تعدادی از مشتریان خرده­پا و به کسانی که به خدمات تجاری کوچک و خدمات بانکی مشخص نیاز دارند ارائه می­ شود و خدمات درسطح کلان به تعداد زیادی از مشتریان مانند شرکت­های بزرگ و سازمان­های دولتی ارائه می­گردد. بانک­ها با ارائه خدمات خرد، خود را به منابعی تجهیز می­ کنند که این امکان خواب و ماندگاری آن در مؤسسه زیاد است. تجهیز منابع از طریق سپرده­های کلان نیز موجب افزایش نقدینگی مؤسسه می­گردد.
۲-۲-۴-۳-۵ تجهیز منابع مالی از طریق بانک­داری جامع
مسئولیت این بانک­ها، تهیه و تأمین اکثر یا تمام خدمات مالی تحت ساختار بانکی متحد، یکپارچه و بزرگ می­باشد که شامل فعالیت­های زیر است:
واسطه­گری
مبادله ابزارهای مالی، ارز و مشتقات آن
پذیره­نویسی وام­ها و اوراق بهادار جدید
کارگزاری سهام
ارائه خدمات مشاوره­ای به مؤسسات بزرگ، شامل توصیه­های ادغام و خرید شرکت­ها
مدیریت بیمه
بیمه
نگهداری اوراق و دارایی­ های موسسات غیرمالی در سبد بانک(زری­باف، ۱۳۸۲).
۲-۲-۴-۳-۶ تجهیز منابع مالی از طریق ابزارهای مالی خارج از ترازنامه و تبدیل ابزارهای مالی به اوراق بهادار
ابزارهای غیر ترازنامه­ای تهعدات یا قراردادهای اقتضایی هستند که برای بانک ایجاد درآمد می­ کنند، ولی در ترازنامه سنتی به­ صورت دارایی یا بدهی دیده نمی­شوند. دامنه آن­ها می ­تواند از اعتبار اسنادی(ضمانت­ نامه­ هایی که برای اوراق تجاری داده می­ شود) تا اوراق بهادار مشتقی باشد.
اوراق بهادار مشتقی نوعی قرارداد است که به یک طرف قراداد اجازه می­دهد در یک تاریخ مشخص در آینده نسبت به یک دارایی یا ارزش نقدی یک دارایی ادعا بنماید. اوراق بهادار مشتقی شناخته شده عبارتند از: پیمان­های اتی، پیش­خرید و پیش­فروش معاوضه. برای بانک­ها اوراق بهادار مشتقی در زمره تعهدات خارج از ترازنامه قرار می­گیرند.
در بانک­داری نوین دارایی­ هایی که به­ صورت سنتی در ترازنامه وجود دارند و قابل عرضه به بازار نیستند( مانند وام­ها) به اوراق بهادار قابل معامله تبدیل می­شوند و نتایج در ترازنامه قرار می­گیرد. این کار در مورد وام­های رهنی مسکن، وام­های رهنی بازرگانی و حساب­های دریافتنی انجام می­گردد( هفرنان، ۱۳۸۲).
با بررسی مطالب فوق این نتیجه حاصل می­ شود که تجهیز منابع مالی در عصر حاضر دچار دگرگونی شده است. در بانکداری نوین فقط بخشی از منابع مالی از طریق واسطه­گری جذب می­شوند و بخش عظیمی از منابع از طریق فعالیت­های مالی غیر بانکی قابل دسترسی است و همین امر بانک­ها و مؤسسات مالی را برآن داشته که به توسعه فعالیت­های غیربانکی بپردازند.
۲-۲-۵ عوامل کلیدی موفقیت(csf) بانک­ در جذب منابع مالی
در بانک­داری نوین عوامل متعددی وجود دارند که بر روند منابع مالی بانک­ها و موسسات مالی تأثیر می­گذارند. شناسایی و تعیین میزان تأثیر این عوامل خود مقوله­ای مهم است، چون گاهی شرایط و موقعیت­های مالی با یکدیگر یکسان نیستند. و ممکن است مؤلفه‌های تأثیرگذار بر تجهیز منابع پولی حتی برای هر یک از شعب یک گروه بانکی متفاوت باشد. در بانکداری نوین برای شناسایی عوامل مؤثر بر جذب منابع مالی از بازاریابی بانکی استفاده می­ شود. بانکداری امروز شیوه ­های نوآورانه، مشتری مداری مؤثر، ارائه تکنولوژی­های کارآمد، سرویس­دهی و خدمات مورد نظر مشتری را طلب می­ کند که هر بانکی در این امور موفق­تر عمل کند در بازار رقابتی نیز موفق به جذب منابع بیشتر و در نتیجه دوام، بقای دائمی و بهره­وری بالاتر خواهد شد.
رویکرد CSF به عنوان یک متدلوژی بالا به پایین ^[۹]برای برنامه­ ریزی استراتژیک سازمان پذیرفته شده و مورد استفاده واقع می­ شود، چرا که چند فاکتور موفقیت را مشخص نموده و می ­تواند اطلاعات مورد نیاز مدیریت عالی سازمان را به­ طور بارز نشان دهد(چن، ۱۹۹۹).
پس از شناسایی عوامل، پارامترهای مربوطه بایستی شناسایی گردد و سپس رابطه این پارامترها با جدب منابع مشخص گردد. پس از تجزیه و تحلیل عوامل مؤثر می­توان راهکارها و پیشنهادات مؤثر را برای بهبود وضعیت تجهیز منابع برای یک بانک استخراج نمود. در این بخش عواملی که در تجهیز منابع مالی یک بانک مؤثر هستند مورد بررسی اجمالی قرار می­گیرند. بدیهی است یک استراتژی شایسته می ­تواند منابع بانک را در جهت مورد نظر هدایت نموده و به این ترتیب سطح رقابت بانک را در بازاری که رقابت شدید بر آن حاکم است ارتقاء دهد.
۲-۲-۵-۱ نقش عوامل مدیریتی در جذب منابع

شهادت غیر اصلی یا سماعی عبارت از شهادتی است که شاهد آن چه را که شنیده روایت می‌کند در شهادت اصلی ( مباشر ) شاهد آنچه را که با چشم خود دیده یا با گوش خود شنیده را بیان می‌دارد ، ولی در شهادت سماعی آن چه را که از شخص دیگری که شاهد واقعه بوده را ابراز می‌دارد مانند این که من از فلانی شنیدم که گفت اتومبیل را به x فروختم . شهادت سماعی گاه شاهدت بر شهادت هم می‌باشد . شهادت سماعی درجائی است که شهادت اصلی جایز باشد . ارزش و اعتبار این شهادت نسبت به شهادت اصلی کمتر است .
ج) شهادت تسامعی ( بالتسامع ) (Comeeune renommee )
شهادت تسامعی یا تسامع غیر از شهادت سماعی است شهادت تسامعی عبارت از شهادت نسبت به اموری است که مردم نوعا نسبت به آن‌ها مسامحه می‌نمایند این نوع شهادت نظر به اثبات امری ندارد بلکه بنابر شایع بودن امری نزد مردم است ، در شهادت تسامعی شاهد واقعه را شخصا ندیده و نشنیده است بلکه شهادت بر اساس مسامحه و مبتنی بر شنیده‌های و شایعات بین مردم است از نظر حقوقی اظهارات مبنی بر شایعات فاقد ارزش و اعتبار قانونی است و نمی‌توان به استناد آن نسبت به امری حکمی صادر نمود به عبارت دیگر مسئولین برای شخص ایجاد نمی‌کند و غیر قابل ترتیب اثر است مگر در مواردی که قانون پیش بینی کرده باشد قانون مدنی فرانسه در دو حالت شهادت تسامعی (Comeeune renommee) را قبول نموده است .

( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )

۱.به استناد ماده ۱۴۱۵ و ۱۵۰۴ ق.م فرانسه در خصوص اختلاف حاصل بین اموال مشترک و خاص بین زوجین
۲.به استناد ماده ۱۴۴۲ ق . م فرانسه اختلاف در خصوص ماترک بعد از فوت یکی از زوجین ، در مصر به طور کلی شهادت تسامعی در مسائل مدنی پذیرفته نمی‌شود اما در مسائل تجاری و هم چنین در احوال شخصیه که در آن‌ها اثبات با بینه و قرائن پذیرفته شده است شهادت تسامعی مورد قبول واقع می‌گردد .
در فقه اسلامی شهادت تسامعی مورد قبول واقع نشده است مگر در مورد نسب و موت و نکاح و ولایت قاضی ، اصل وقف و شرایط آن و عتق و ولاء و مهریه .
در قانون مدنی و آئین دادرسی مدنی ایران اشاره ای به این نوع شهادت نشده است منتهی در کتب فقهی تحت عنوان شیاع یا استفاضه آمده است هر گاه گروهی مطلبی را نقل کنندکه از قول آن‌ها اطمینان حاصل شود آن را استفاضه یا شیاع یا تسامع گویند و موقعیت آن را بین خبر واحد و خبر متواتر قرار داده‌اند .
در فقه امامیه در هفت مورد نسب ، موت ، ملک طلق ، وقف ، نکاح ، عتق ، و ولایت قاضی استفاضه را مورد پذیرش قرار داده است . ۱
شهادت قطعیه
در مبحث کیفیت اثبات شهادت با فرض خطای آن بیان شد که شهادت قطعیه بر دو نوع است : شهادت قطعیه ای که با اقامه آن نسبت به امری که بر آن اقامه شهادت شده برای شنونده در ارتباط با وقوع یا عدم وقوع امری قطع به گونه ای حاصل شود که کشف خلاف در آن راه نداشته باشد و دیگر شهادت قطعیه ای که قطع آن مرتبه ای مادون قطع واقعی داشته و شهادتی است که موجب حصول ظنی بسیار قوی شده که در عرف و عادت این ظن قابل ترتیب اثر است ولو آن که احتمال خلاف منتقی نباشد و از آن به قطع و علم اطمینانی یا عرفی تعبیر شده است .
در یک تقسیم بندی دیگر اقسام شهادت به شرح ذیل بیان می گردد :
۱-شهادت قطعیه واقعیه
همان طوری که مکرر بیان شد شهادت چیزی بیش از اخبار از وقوع یا عدم وقوع امری نمی‌باشد و اخبارات عادی در امور روزمره هیچ گاه به درجه ای نخواهد رسید که موجب انتفای کلی احتمال خطا گردد. با این حال ، خداوند تبارک و تعالی در قرآن کریم نوعی از شهادت را مطرح می‌فرمایند که احتمال خطا به کلی در آن منتفی است در ارتباط با این مطلب اگر چه آیات دیگری نیز وجود دارد ولکن واضح‌ترین آن‌ها آیات ۲۴ سوره نور ۶۵ سوره یس و ۲۱ و ۲۰ سوره فصلت است که ذیلا به توضیح مختصری در ارتباط با آیات مذکور پرداخته خواهد شد . خداوند سبحان در قرآن کریم فرموده‌اند : « یَومَ تَشَهدَ عَلیِهم اَلسِنَتُهُم وَ اَیدیهِم وَ اَرجُلُهُم بِما کانوا یَعمَلون» ۱در این جا تنها در زمینه شهادت زبان و دست و پا و بر علیه گناهکاران بحث نموده‌اند اما در مورد کیفیت و چگونگی این عمل سخنی به میان نیاورده است مفسرین در ارتباط با کیفیت شهادت جوارح سه قول ذکر نموده‌اند ۲:
۱.خداوند در روز قیامت قدرت نطق به اعضاء و جوارح انسان اعطا می‌فرمایند .
۲.متکلم خداوند است نه جوارح
۳.خداوند علامتی در اعضاء قرار می‌دهند که قائم مقام نطق است همچنان که گفته می‌شود چشم‌هایت شهادت می‌دهند که شب بیدار بوده است .
به نظر می‌رسد با توجه به تفاوت ملاک‌ها و مقداری‌های دنیوی با آخرت ، کیفیت مادی یا غیر مادی تحقق این عمل به گونه ای که کاملا رافع ابهام باشد بر ما پوشیده است اما آیاتی که در سطور آتی به نظر خواهد رسید تا حدی رافع این ابهام بوده و تا اندازه ای کیفیت عمل مزبور را روشن خواهند نمود اما قبل از آن در رابطه با عمل مورد شهادت جوارح مرحوم علامه در توضیح آیه مذکور گفته‌اند به اقتضای طلاق «به ما کانوا یعملون » منظور مطلق اعمال سیئه می‌باشد نه خصوص اتهام زنا که در آیه قبل ذکر شده است . ۳
در تعریف شهادت قبلا گفته شد ملاک حضور حسی است و در واقع همان گونه که مرحوم علامه گفته‌اند : اعضایی که فعل از آن‌ها سر می‌زند شاهد بر اعمال هستند و همین اعضایند که همیشه دارای حضور حسی در عمل هستند علاوه بر آیه قبل خداوند تبارک و تعالی در سوره یس می‌فرمایند : همان گونه که از ظاهر آیه پیداست اعضایی که در دنیا قدرت نطق نداشته‌اند توانایی تکلم پیدا خواهند نمود ، شاید بتوان گفت ذکر شهادت پس از تکلم گویای این معنی است که شهادت پاها از قبیل شهادت دست‌ها بوده و همان گونه که مرحوم علامه می‌فرمایند هر عضوی در آن روز به تکلم در آمده و دست و پا در آیه به عنوان نمونه ذکر شده است چنان که آیا دیگری همچون ایه ۳۶ سوره اسری ، سمع و بصر و فواد و آیه ۲۰ سوره سجده جلود را هم اضافه نموده‌اند و در جایی دیگر از قرآن کریم خداوند تبارک و تعالی می‌فرمایند
با توجه به ظاهر اطلاق آیه منظور از جلود ، مطلق جلود است همچنان که مرحوم علامه نیز بدین مطلب اشاره نموده‌اند در نتیجه مطلبی که فوقا بدان اشاره شد (ذکر دست و پا برای نمونه است ) تقویت شده و می‌توان گفت تمامی اعضای دن بر اموری که بدان مباشرت داشته و شاهد و حاضر بر آن بوده‌اند . در محضر خداوند سبحان بدان شهادت خواهند داد در بعضی از روایات ، بر ادعای فوق خدشه ای وارد نخواهد شد چرا که روایات مزبور درصدد بیان مصادیق جلود هستند چنان که این چنین بیان مصداقی آیات توسط روایات شایع است .
این شهادت با توجه به ظاهر آیه ، به وسیله نطق محقق خواهد شد مرحوم علامه می‌فرمایند : « معنی حقیقی نطق اظهار ما فی الضمیر از طریق تکلم است » و معتقدند شهادت اعضا بر علیه مجرمین نطق و تکلم حقیقی است به هر صورت قدر مسلم این است که جوارح انسان بر اعمالی که حاضر بوده‌اند و شاهد ، شاهد خواهند بود و بر این حضور خود به دستور خداوند تبارک و تعالی شهادت خواهند داد ، شهادتی که قطعی است و احتمال خلاف در آن راه نخواهد داشت چرا که تکلم آن‌ها به قدرت خداوند سبحان است اما این که کیفیت این شهادت چگونه است ظاهر آیات تکلم و نطق را مطرح می‌فرمایند ولی آیا این تکلم و نطق که در محضر خداوند محقق می‌شود به همان شکلی است که ما در دنیا با آن آشنا و مانوس هستیم یا کیفیت دیگری دارد تصویر روشنی نداریم چرا که الزاما مقادیر و ملاکات مانوس این دنیا با دنیای دیگری یکی نمی‌باشد چنانکه روایات متعددی موید این معنی است .
۲-شهادت قطعیه عرفیه ( اطمینانیه )
گفته شد یکی از انواع شهادت قطعیه شهادتی است که موجب حصول ظنی بسیار قوی شده به گونه ای که در عرف ظن مزبور قابل ترتیب اثر باشد اگر چه احتمال خلاف منتفی نشود شهادتی که بتواند این نوع اطمینان را ایجاد نماید تا قبل از آشنایی با ابزار علمی شناخت جرم شاید مصداقی نداشته است مگر آن که با قدری تسامح کسی بخواهد اقرار را از جمله شهادات بداند چرا که اقرار و شهادت در مواردی با یکدیگر اختلاف دارند۱ در نتیجه به دلیل عدم وجود مصداقی از نوع شهادت اطمینانی و طرح اقرار در مبحثی جداگانه در متون فقهی بیانی از این نوع شهادت به چشم نمی‌خورد اما با پیشرفت علوم و آشنایی با روش شناسایی آثار انگشت دست‌ها و آثار جا و کف پا این نوع شهادت مصادق پیدا نموده است ۲. و برای آیات شریفه سوره نور ، سوره یس و فصلت در دنیا تقریبی ذهنی پدیدار گشت . امروزه حتی با نمونه برداری از قطرات خون و یا بررسی تارهای موی باقی مانده و یا کالبد شکافی ، شهودی برای شناسایی مجرم و کیفیت وقوع عمل به دست می‌آیند اینان شهودی هستند که در هنگام وقوع جرم شاهد بوده و گویا تحمل شهادت نموده‌اند حضور این شهود موجب حصول اطمینانی می‌شود که در عرف و عادت مردم این اطمینان قابل ترتیب اثر بوده و اگ چه احتمال خطا در آن منتفی نمی‌باشد اما منشا اثر است در نتیجه جا دارد این نوع شهادت در مباحث حقوق امامیه مطرح شده ، همچنانکه که در محاکم نیز بدان عمل می‌شود .
۳- شهادت ظنیه :
که خود شامل شهادت در حکم و شهادت در موضوع می باشد
الف- شهادت در حکم
موضوع بحث ، یکی از شهادات ظنیه یعنی شهادت در حکم است گفته شد شهادت چیزی بیش از اخبار نیست و با روایت از یک مقوله‌اند اگر بخواهیم شهادت در حکم را( که همان روایت است ) از مقوله شهادت خارج کنیم باید از شهادت در اقرار ، عقود و ایقاعات نیز رفع ید کنیم زیرا ملاک در این دسته اخیر نیز همان درک حسی توسط سمع است و شهادت بالسمع در محدوده شهادات بوده و شهادت در حکم نیز از مصادیق آن است ، همچنین شهادت در عقود و ایقاعات . بنابراین شهادت در حکم در واقع شهادت به صدور حکمی از ناحی شرع است و همان طور که گفته شد روایات به اعتبار صدور آن از ناحیه معصوم به دو دسته مقطوع الصدور و غیر مقطوع الصدور تقسیم شده که خبر غیر مقطوع الصدور همان شهادت ظنیه یا به عبارت دیگر خبر واحدی است که درصد اثبات اعتبار و حجیت آن هستیم چرا که قطع آور نبوده و ظنی است و نیازمند اثبات حجیت . این شهادت از مصادیق ظنون خاصه است در ارتباط با ظنون خاصه قبلا گفته شد تعبد به ظن ممکن است و بعد از قبول امکان تعبد به آن نوبت بررسی وقوع است بر طبق قاعده اولیه تعبد به ظن بدون دلیل تشریح محروم است ولی از تحت این قاعده کلی عده ای از ظنون ، که از آن‌ها به ظن خاص (در مقابل ظن مطلق ) تعبیر شده است با دلیل خاص خارج شده‌اند . یکی از این ظنون خاص خبر واحد است خبر واحد در واقع شهادت و اخبار فردی است به صدور حکمی از طرف شارع و این همان موضوع بحث است .
حال باید به بررسی ادله این ظن ممکن التعبد پرداخت و وقوع این تعبد را نیز اثبات نمود در صورت توانایی اثبات اعتبار خبر واحد برای اثبات حکم وتایید شارع بر این امر ، یکی از طریق اثبات احکام ، خبر واحد فی الجمله (یعنی شهادت یک نفر به نحو قضیه مهمله ، چرا که حدود و شروط این حجیت نیازمند به دلیل است که آیا خبر عادل ، ثقه ف ماظن بصدوره … کدام یک از انواع خبر واحد حجت ) است والا باید از آن رفع ید نموده و به دنبال دیگر ادله برای اثبات احکام رفت .لازم به ذکر است چون شهادت در حکم منتهی به قبول صدور حکم از طرف خداوند می‌شود دقت بیشتری نسبت به شهادت در موضوعات لازم است تا مسئله افتراء علی الله پیش نیاید .
ب- ادله
عده ای معتقدند خبر واحد غیر مقطوع الصدور من باب ظن خاص حجیت ندارد و بر مدعای خود ادله ای از کتاب و سنت و اجماع و عقل ذکر نموده‌اند که به هر یک از این ادله اشکالاتی وارد شده است .
موافقین نیز برای اثبات حجیت خبر واحد ادله متعددی از کتاب و سنت و اجماع و سیره و دلیل عقلی اقامه نموده‌اند و بر تقریباتشان از طرف دیگران اشکالاتی شده که با توجه به اشباع بحث از ناحیه بزرگان اهل فن تنها به ذکر ادله بدون هیچ تقریب و یا اشکالاتی بر تقریبات پرداخته و علاقه مندان را به منابع ارجاع می‌دهیم .۱
۱-کتاب:
آیاتی که بدان ها بر حجیت خبر واحد استدلال شده عبارتند از :
اول . آیه بناء :« اِن جائَکُم فاسِقٌ بَنباء فَتَبَیَنوا اَن تُصیبُوا قَوماً بِجَهالَهٍ فَتُصبِحُوا عَلی ما فَعَلتُم نادِمین »۱ اگر فاسقی برای شما خبری آورد بررسی کنید تا مبادا با قومی به جهالت و نادانی برخورد کنید و بر کرده خود پیشمان شوید .
دوم : آیه نفر :«فَلَولا نَفَرً مِن کُلِ فِرقَهٍ مِنهُم طائِفَهٌ لِیَتَفَقَّهُوا فِی الدینِ وَ لِیُنذِرُ وَ اقُومَهُم اِذا رَجَعُو اِلیهم لَعلَّهُم یَحذَرون »۲ چرا از هر گروه ایشان دسته ای کوچ نمی‌کنند تا در دین تفقه نمایند و قوم خود را در هنگام بازگشت اندرز دهند شاید ایشان بترسند .
سوم : ایه کتمان : « اِنَّ الَذینَ یَکتُمُونَ ما اَنزَلنا مِن البَیناتِ وَ الهُدی مِن بَعدِ ما بَیناهُ لِلناسِ فِی الکِتابِ اُولئِکَ یَلعَنُهُمُ اللهِ وَ یَلعَنُهم اللاعِنوُن »۳ کسانی که بینات و هدایت را پس از آنکه برای مردم در کتاب روشن نمودیم کتمان می‌نمایند خداوند و لعن کنندگان آنان را لعن می‌کنند .
چهارم : آیه ذکر :«فَاساَلُوا اَهلً الذِکرِ اِن کُنتُم لاتَعلَمُون »۵ از اهل علم و اطلاع بپرسید اگر نمی‌دانید
پنجم : آیه اُذُن: وَ مِنهُمُ الَذینَ یُوذُونَ النَبیَ وَ یَقُولوُنَ هُوَ اُذُنُ قُل اُذُنُ خَیرٍلَکُم یُومِنُ بِالله وَ یُومِنَ للمومِنین۴ از ایشان کسانی هستند که رسول خدا صلوات الله علیه را آزاد می‌دهند و می‌گویند او گوش (سخن شنو ) است بگو برای شما گوش خوبی است به خداوند ایمان می‌آورد و برای مومنین امن (تصدیق ) می‌آورد .
۲-سنه
شهید صدر (ره ) برای اثبات سنت به دو طریق تمسک نموده‌اند : طریق اول اخبار و طریق دوم سیره که به دو تقریب است و ما در این جا به نقل اختصاری کلام ایشان کفایت می‌کنیم .
اول :طوائف اخبار
ایشان تمامی اخباری که در حجیت خبر واحد به آن‌ها استشهاد شده را ده طایفه ذکر نموده‌اند ، اگر چه خود ایشان معتقدند بسیاری از این اخبار دلالتی به حجیت خبر واحد ندارند .
طائفه اول : اخباری که بر تصدیق واقعی بعض روایات ثقات دلالت دارند ( هذا دینی و دین آبایی و هو الحق کله )
طائفه دوم : اخباری که متضمن ترغیب بر حفظ و تحمل احادیث است ( من حفظ علی امتی اربعین حدیثا بعثه الله فقیها عالما یوم القیامه )
طائفه سوم : اخباری که دلالت بر امر به نقل بعضی از نکات و مضامین ( کلام معصوم ) را دارد ( یا ابان اذا قدمت الکوفه فارو هذا الحدیث )
طائفه چهارم : اخباری که دلالت بر این معنی دارند که گاهی شنونده روایت بیش از راویان بهره‌مند می‌شود ( فرب حامل فقه الی من هوا فقه منه )
طائفه پنجم : اخباری که بر ذم دروغ بستن به معصومین دلالت دارد ( اگر خبر واحد مقبول نبود دروغ بستن اثری نداشت تا مذموم شد و مورد تحذیر )
طائفه ششم : اخباری که در مورد ارجاع اصحاب ائمه صلوات الله علیهم اجمعین وارد شده بدون این که ضابطه ای کلی برای ارجاع بیان نماید ( اذا اردت حدیثا فعلیک بهذا الجالس ( فاسال عنه عبدالعظیم بن عبدالله الحسنی و اقراه منی السلام )
طائفه هفتم : اخباری که دلالت بر ذم کسانی دارد که به مجرد عدم قبول طبعشان نسبت به یسمع الحدیث ینسب النیا و یروی عنا فلم یقبله اشئزمنه و حجده و کفر من دان به هو لایدری لعل الحدیث من عندنا خرج والینا اسند )
طائفه هشتم : اخباری که در مورد خبرین متعارضین وارد شده و مرجح را موافقت کتاب و مخالفت عامه دانسته ، چرا که اگر خبر واحد حجت نبود معنایی برای فرض تعارض و اعمال مرجحات نبود .
طائفه نهم : اخباری که در مورد خبرین متعارضین وارد شده و مرجع را او ثقیت راوی و صفاتی که موجب افزایش ارزش خبر و تقویت ظن به صدور آن می‌باشد دانسته با استدلال فوق .
طائفه دهم : اخباری که دلالت بر ارجاع به کلی فرد ثقه داشته حال یا ابتداء و یا به صورت تعلیل برای ارجاع به اشخاص معین به گونه ای که ضابطه و ملاک کلی از این اخبار قابل استخراج است . ایشان این طائفه را بهترین طوایف موجود برای استدلال بر موضوع می‌دانند اگر چه معتقدند در این دسته نیز اخباری وجود دارند که قابل مناقشه‌اند اما آن‌هایی که از این گروه در آن مناقضه راهی ندارد مانند خبری است که محمد بن عیسی نقل شده است :(… افیونس بن عبدالرحمن ثقه آخذ عنه ما احتاج البه من معالم دینی ، فقال : نعم )
۳- اجماع
در تقریر اجماع وجوه مختلفی ذکر شده ، و نسبت به حجیت و عدم حجیت خبر واحد از ناحیه علمای امامیه نقل اجماع شده است شیخ انصاری (ره ) در کتاب رسائل وجوه جمعی بر این دو نقل مخالف ذکر نموده‌اند۱ و از کلامشان رایحه قبول اجماع بر حجیت خبر واحد استشمام می‌شود۲. مرحوم مظفر۳ نیز ایشان را تایید نموده و بعضی همچون مرحوم آخوند صاحب کفایه ادعای اجماع را رد می‌نمایند . ۴

و همچنین محدودیت برداشت آب سطحی (تأمین نیاز زیست­محیطی) حل شده است. از نرم­افزار VisualMODFLOW برای شبیه­سازی سیستم رودخانه-آبخوان و نرم­افزار LINGO برای حل مسئله­ بهینه­ حاصل استفاده شده است. مطالعه­ موردی، مناقشه­ی موجود در بین مصرف­ کنندگان بخش­های مختلف شهری، صنعتی و کشاورزی دو منطقه­ ابهر و خرمدره را که از منابع سطحی و زیرزمینی به صورت تلفیقی استفاده می­ کنند در نظر دارد و از روبکرد حل اختلاف Nash برای بهبود این مناقشه استفاده می­ کند. نتایج حاصل از این مطالعه نشان داد که مدل Nash می ­تواند با رعایت مقادیر وزن­های نسبی و مطلوبیت­های تعیین­شده پاسخی را ارائه دهد که حاصل مشارکت ذی­نفعان بوده و مطلوبیت کل سیستم را به ماکزیمم مقدار برساند.

(( اینجا فقط تکه ای از متن درج شده است. برای خرید متن کامل فایل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. ))

فصل اول: کلیات
مقدمه
آب برای حفظ زندگی انسان­ها و محیط زیست ضروری است. تقریباً در هر منطقه­ای از جهان تأمین آب به دلیل افزایش تقاضاهای وابسته به صنعتی شدن، شهری شدن و رشد جمعیت، دشوارتر شده است[۳۵]. بر اساس گزارش جهانی آب جمعیت جهان در قرن اخیر سه برابر شده و به تناسب آن مصرف آب برای اهداف انسانی ۶ برابر افزایش داشته است[۳۶]. علاوه بر این شرایط آب و هوایی مثل گرم­شدن زمین وضعیت را در آینده بدتر خواهد کرد. از آنجایی که آب از نظر مکانی و زمانی به طور نامنظم توزیع شده است، بارندگی­های منظم در بعضی مناطق با خشکسالی­های بلندمدت در سایر مناطق مغایرت دارد. همچنین منابع آب شیرین جهان بر اساس مرزهای سیاسی تفکیک نشده است، بنابراین توزیع و استفاده از منابع آب محدود، می ­تواند منجر به ایجاد مناقشات محلی، منطقه­ای و حتی در سطوح بین ­المللی شود. مدیریت پیشرفته­­ی آب، حل مناقشات و همکاری می ­تواند چنین مشکلاتی را بهبود بخشد چراکه روند حل مناقشات آب با بهره گرفتن از علوم حقوق، مهندسی، اقتصاد، زمین­ شناسی و اقتصاد سیاسی قانونمند شده است[۱۲].
حل موفق مناقشات ملی و بین ­المللی آب، نیاز به درک درستی از ذات مناقشه و همچنین مدلسازی و تحلیل مسائل اساسی آن برای رسیدن به یک توافق نهایی در خصوص اینکه چه مقدار از آب مشترک به هر کشور و یا گروهی تخصیص یافته است، دارد. طبیعت و جریان مناقشه و همکاری بین گروه ­های درگیر بر پایه­ تکنولوژی­ها و روش­های جدید می ­تواند به مدیریت موثر منابع آب کمک کند و بدین وسیله کشمکش میان گروه ­های درگیر در مسئله­ آب را کاهش دهد[۳۵].
از آنجایی که منابع آب سطحی پاسخگوی نیازهای کشاورزی، شرب و صنعتی نبوده و استفاده­ی بیش از حد از منابع آب زیرزمینی نیز سفره ­های آب زیرزمینی کشور را با مشکلات متعددی مواجه ساخته است، لذا بهره ­برداری تلفیقی از منابع آب سطحی و زیرزمینی، به عنوان راه­حلی مناسب در این زمینه مورد توجه قرار گرفته است[۳]. امروزه مدیریت جامع منابع آب، با تأکید بر بهره ­برداری مشترک یا تلفیقی از منابع آب­های سطحی و زیرزمینی، در دستور کار کلیه­ سازمان­های بهره ­برداری قرار گرفته است. توسعه بهره ­برداری از آب­های زیرزمینی در مقایسه با سدسازی دارای مزایای متعددی بوده و مشکلات به مراتب کمتری دارد. از این میان می­توان به هزینه­ کمتر، عدم وجود مشکل رسوب و تبخیر، مشکلات کیفی کمتر، و عدم وجود مشکلات اجتماعی و فرهنگی اشاره نمود[۱۰].
بهره ­برداری تلفیقی منابع آب بالطبع اختلافات بین کاربران را بیشتر می­ کند چراکه همواره تعاملاتی بین آب­های سطحی و زیرزمینی وجود دارد و همچنین در بهره ­برداری از آب­های زیرزمینی که به صورت پمپاژ از چاه­ها می­باشد، نیز مسائلی همچون اندرکنش چاه­ها و تأثیر پمپاژ در افت آبخوان نیز مورد توجه هستند، مسئله­ دیگری که به خصوص در بهره ­برداری تلفیقی اهمیت بیشتری پیدا می­ کند بحث کیفیت می­باشد که روند حل مناقشه را با پیچیدگی­های بیشتری روبرو می­سازد. در این تحقیق از بحث کیفیت صرفنظر شده است.
با توجه به مطالبی که در بخش مقدمه ذکر شد نیاز به یک مدل حل مناقشه برای رفع اختلافات بین ذینفعان امری ضروری به نظر می­رسد. این تحقیق تلاش دارد با ارائه­ یک مدل مناسب، علاوه بر در نظر گرفتن منافع مصرف­ کنندگان در برداشت از منابع آبی، مسائل دیگری همچون آبخوان­ها را که با توجه به برداشت بی­رویه و غیراصولی از چاه­ها با افت قابل­توجهی روبرو شده ­اند و همچنین نیاز زیست­محیطی رودخانه که برای حفظ اکوسیستم امری ضروری می­باشد مورد توجه قرار دهد.
ضرورت انجام تحقیق
امروزه بهره ­برداری تلفیقی از منابع آب­های سطحی و زیرزمینی به دلایلی که در بخش قبلی ذکر شد بیشتر در دستور کار سازمان­ها قرار گرفته است. از طرفی مسائلی همچون افزایش جمعیت، گرم شدن زمین و کاهش شدید منابع آب باعث تشدید اختلافات در میان کاربران شده است، بنابراین ارائه­ راه­حلی مناسب امری ضروری به نظر می­رسد. از آنجایی که در زمینه­ بهره ­برداری تلفیقی از منابع آب­های سطحی و زیرزمینی با رویکرد حل اختلاف مطالعات بسیار کمی صورت گرفته است (در فصل دوم پیشینه­ی مطالعات بررسی شده است)، لذا این مطالعه می ­تواند مفید واقع شود.
اهداف و دامنه­ تحقیق
این تحقیق تلاش دارد با ارائه یک مدل مناسب، علاوه بر در نظر گرفتن منافع مصرف­ کنندگان در برداشت از منابع آبی، مسائل دیگری همچون آبخوان­ها را که با توجه به برداشت بی­رویه و غیراصولی از چاه­ها با افت قابل­توجهی روبرو شده ­اند و همچنین نیاز زیست­محیطی رودخانه که برای حفظ اکوسیستم امری ضروری می­باشد مورد توجه قرار دهد. توجه به این موضوع که برداشت آب از آبخوان با تأخیر زمانی همراه است به این معنی که اگر برداشت از آب زیرزمینی در یک ماه به خصوصی انجام شود این مسئله در ماه­های بعدی بروز پیدا خواهد کرد نیز بر پیچیدگی روند حل مناقشه می­افزاید. بنابراین اهداف این تحقیق را به طور کلی می­توان به ۳ دسته تقسیم ­بندی کرد:
تأمین حداکثر نیاز مصرف­ کنندگان
توجه به مسائل زیست­محیطی
به حداقل رساندن افت آبخوان­ها
روش­شناسی (متدلوژی) نیل به اهداف تحقیق
با توجه به اهدافی که در فوق ذکر شد، در این تحقیق ، ابتدا یک سیستم فرضی که شامل دو مصرف ­کننده­ بالادست و پایین­دست می­باشد و از منابع آبی موجود به صورت تلفیقی بهره گرفته می­ شود در نظر گرفته شد، مدل شبیه­سازی وضعیت موجود (به منظور مشخص شدن علل بروز اختلاف) و مدل بهینه­سازی کلاسیک (به منظور درک بهتر وضعیت سیستم) اجرا شد. سپس از سه روش مختلف حل اختلاف برای حل مسئله­ مناقشه بهره گرفته شد و نتایج این سه مدل و مدل بهینه­سازی کلاسیک با یکدیگر مقایسه شد. در انتها روش حل اختلاف Nash در حل مناقشه­ی دشت ابهر به کار رفت. لازم به ذکر است از روش ماتریس پاسخ واحد در به دست آوردن ضرایب پاسخ سیستم بهره گرفته شده است، همچنین استخراج ضرایب پاسخ با بهره گرفتن از نرم­افزار Visual MODFLOW انجام شده است. نهایتاً برای اجرای مدل­های بهینه­سازی حل اختلاف از مدل LINGO استفاده شده است.
مشارکت علمی (نوآوری تحقیق)
این تحقیق در نظر دارد با در نظر گرفتن یک سیستم مرکب رودخانه- آبخوان که در آن بهره ­برداری از منابع آب به صورت تلفیقی انجام می­پذیرد، مناقشه­ی میان مصرف­ کنندگان در بخش­های مختلف شرب، کشاورزی و صنعت را که در دو منطقه­­ی بالادست و پایین­دست دشت ابهر می­باشند را با بهره گرفتن از مدل حل اختلاف Nash حل کند. همانطور که قبلاً ذکر شد بحث حل اختلاف در برنامه­ ریزی منابع آب سابقه­ چندان زیادی ندارد و به خصوص در زمینه­ بهره ­برداری تلفیقی از منابع آب تحقیقات بسیار کمی صورت گرفته است، بدین منظور استفاده از روش Nash در حل مناقشه­ی این سیستم تلفیقی می ­تواند نوآوری این تحقیق به حساب آید.
ساختارتحقیق
مطالعه­ حاضر در قالب ۶ فصل تنظیم گردیده است. در فصل دوم مروری بر سوابق مطالعاتی مرتبط با موضوع این تحقیق خواهد شد. تشریح مواد و روش­های به کار رفته در تحقیق در فصل سوم گنجانده شده است که شامل شبیه­سازی سیستم و رویکرد حل اختلاف می­باشد. در فصل چهارم رویکردهای موجود در فصل ۳ در قالب یک مثال ساده تشریح خواهند شد و نتایج حاصل از هر کدام با یکدیگر مقایسه می­شوند، در انتهای فصل چهارم نیز با فرض رویکرد همکارانه در تخصیص آب، مقادیر آب رها شده توسط بالادست محاسبه خواهند شد. در فصل پنجم به شرح مختصری از منطقه مورد مطالعه، داده ­ها و اطلاعات مورد نیاز اشاره می­ شود و مدل حل اختلاف Nash در تخصیص آب بین دو منطقه در سه سال آبی مختلف به کار خواهد رفت. در فصل ششم نتیجه ­گیری و پیشنهادات حاصل از تحقیق ارائه شده و در انتها مراجع مورد استفاده معرفی می­گردند.
فصل دوم: بررسی سوابق مطالعاتی
مقدمه
استفاده از روش­های بهینه­سازی در مدیریت منابع آب از دیرباز مورد توجه محققین بوده است، لیکن ارائه­ مدل­هایی که در آنها تمامی ذینفعان نقش موثری در حل و رفع اختلافات داشته باشند، در سال­های اخیر مورد توجه بیشتری قرار گرفته است. برای حل مناقشات مدل­های متعددی توسعه یافته­اند و افراد بسیاری در این زمینه به ارائه­ نظریاتی پرداخته­اند. تئوری بازی­ها^[۱]، مدل رفع اختلاف Nash، مدل رفع اختلاف Young، مدل گراف^[۲]، مدل پویایی سیستم^[۳]، نقشه­های شناختی فازی^[۴]، تحلیل چندمتغیره­ی بایپلات^[۵] و روش تصمیم ­گیری چندمعیاره^[۶] از جمله این مدل­ها می­باشند، در این فصل مطالعات انجام شده در زمینه حل اختلاف در سه قسمت تشریح شده است. ابتدا حل اختلاف در بهره ­برداری از منابع آب­های سطحی بررسی می­ شود. سپس حل اختلاف در بهره ­برداری از منابع آب­های زیرزمینی مطرح می­ شود. نهایتاً مسئله­ حل اختلاف در بهره ­برداری تلفیقی از منابع آب­های سطحی و زیرزمینی مورد بررسی قرار می­گیرد. شایان ذکر است میزان تحقیقات در زمینه­ اخیر نسبت به دو زمینه­ قبلی کاستی­های بسیاری وجود دارد.
مطالعات انجام گرفته در زمینه­ حل اختلاف
حل اختلاف در بهره ­برداری از آب­های سطحی
John Nash (1953) ثابت کرد که در مسائل با ابعاد محدود همواره یک نقطه­ی توافق به گونه‌ای وجود دارد که در آن همه تصمیم‌گیرندگان در مقابل حریفان خود، به بهترین مطلوبیت خود می‌رسند. این مفهوم اساسی در نظریه بازی­های غیر اشتراکی، نقطه عطفی در تحلیل اختلاف بود. Nash در سال ۱۹۵۳ تئوری چانه‌زنی^[۷] در علم اقتصاد را ارائه داد. کاربردهای این تئوری در علم اقتصاد بسیار گسترده بوده است به طوری­که منجر به کسب جایزه­ی نوبل اقتصاد توسط این ریاضی‌دان شد. تئوری Nash با داشتن مبانی علمی قوی می‌تواند در رفع اختلافات در بهره‌برداری از سیستم‌های منابع آب نیز مورد استفاده قرار گیرد [۳۷].
Young et. al.(1982)مزایا و معایب روش­های مختلف موجود را برای تقسیم هزینه در پروژه­ های تأمین آب مانند جداسازی هزینه­ها از سود باقیمانده^[۸](SCRB) و روش­های ساده­ی تخصیص بر اساس نسبت­ها (سهم هر ذینفع براساس نسبت پارامترهای مختلف) و همچنین، روش­های نسبتاً پیشرفته­ای از بازی­های همکارانه مانند ارزش شاپلی^[۹](shapely 1953) را در یک سیستم تخصیص آب در سوئد بررسی کردند. آنها چارچوبی را برای انتخاب هر یک از این روش­ها با در نظر گرفتن شرایط مختلف مسئله ارائه دادند .همچنین، نشان دادند که کارایی این ­ روش­ها بستگی زیادی به قابل اعتماد بودن داده ­های مربوط به نیازها و هزینه­ها دارد [۴۷].
Rubinstein (1982) یک بازی چندگزینه­ای را که بطور متوالی و مشخص انجام می­شد در نظر گرفت. در این تئوری حدبالایی برای تعداد مراحل چانه­زنی وجود ندارد اما یک هزینه­ تأخیر برای هر بازیکن وجود دارد به طوری که با افزایش تعداد مراحل چانه­زنی، مجموع سهم افراد درگیر در مسئله چانه­زنی کاهش می­یابد [۴۰].
Heaney and Dickinson (1982) دو روشSCRBو MCRS^[10]را برای تخصیص هزینه­ یک پروژه منابع آب بین ذینفعان مختلف در یک بازی همکارانه به کار بردند .آن­ها شروط اساسی را که این ­روش­ها مبتنی بر آن می­باشند و همچنین، کارایی و قابلیت آن­ها را از جنبه­ های مختلف با ارائه­ مثالهای عملی مورد بررسی قرار دادند [۱۶].
Tisdell and Harrison (1992) روش­های مختلف بازی­های همکارانه را در تخصیص آب انتقالی در ایالت کویینزلند استرالیا به کار بردند.آن­ها با مقایسه­ نتایج بازی­های همکارانه مختلف به بررسی عادلانه­ترین توزیع آب و درآمد پرداختند. روش­های مورد استفاده­ی آنها شامل ۴ نوع بازی همکارانه مختلف بودکه در۶ منطقه­ کشاورزی به عنوان شاخص به کار برده شدند [۴۳].
Lejano and Davos (1995) از یک روش بازی چندنفره تحت عنوان نوکلئلوس^[۱۱] نرمال شده برای تخصیص هزینه و سود در یک پروژه­ی بهره ­برداری دوباره از آب در کالیفرنیای جنوبی استفاده کردند. سپس آن­ها نتایج این روش را با سایر روش­ها مانند نوکلئلوس و ارزش شاپلی مقایسه کردند [۲۵].
Nachtnebel (1997) با بهره گرفتن از برنامه‌ریزی توافقی روشی برای حل اختلاف ارائه کرد. این روش بر مبنای فاصله از نقطه­ی ایده‌آل استوار است. بر اساس این روش اهداف مختلف و ارگان­های درگیر مسئله، به صورت نسبی و با توجه به درجه اهمیتشان وزن‌دهی می‌شوند. سپس گزینه‌های مختلف براساس فاصله‌شان تا نقطه­ی ایده‌آل ارزیابی شده و بهترین گزینه انتخاب می‌شود. کارایی این مدل در بررسی اختلافات موجود در تقسیم آب رودخانه دانوب بین دو کشور، مورد ارزیابی قرار گرفت. مطابق با نظر محقق، استفاده از این مدل در کاهش تعداد گزینه‌های قابل قبول برای کشورها و انتخاب سریع‌تر گزینه برتر تأثیر بسزایی دارد. لیکن انتخاب گزینه برتر با توجه به این مدل، ممکن است برای طرفین درگیر اختلاف قابل قبول نباشد [۳۴].
Luss (1999) روش­های مختلف تخصیص عادلانه­ی منابع را بین فعالیت­های مختلف بررسی کرد. در این تحقیق، او از روش Lexicographic Minimax برای حل مسئله­ تخصیص بهینه استفاده کرد. در این مقاله، تأکید بر تعیین تابع هدفی است که می ­تواند در مدل بهینه­سازی تخصیص بهینه­ آب مورد استفاده قرار گیرد. او پس از بررسی توابع هدف مختلف مانند تابع Minimax، تابع Lexicographic Minimax را پیشنهاد کرد. برتری مدل پیشنهادی در قالب یک مثال برای تخصیص منابع فرضی نشان داده شده است [۲۷].
Wolf (1999) معیارهای عدالت را در قراردادهای تقسیم آب مورد بررسی و ارزیابی قرار داد و در سه بخش تشریح کرد. در بخش نخست خلاصه­ای از اصول کلی تخصیص عادلانه آب را بیان کرد. این اصول می­توانند در تدوین مدل­های جدید تخصیص آب مورد استفاده قرار گیرند. این بخش شامل تخصیص بر اساس معیارهای حقوقی و قانونی و نیز بر اساس معیارهای کارایی و اقتصادی می­باشد. بخش دوم، مثال­های تخصیص آب را در آب­های مرزی در قالب برنامه ­های اطلاعاتی کامپیوتری از ۱۴۵ معاهده­ی مربوط به منابع آب بین ­المللی که در دانشگاه ایالتی اورگان گردآوری شده، در برمی­گیرد. بخش سوم، اصول تخصیص عادلانه­ی آب و موارد عملی تخصیص آب را مقایسه می­ کند و بیان می­ کند که در عمل، مواردیکه در آن­ها تخصیص آب صرفاً بر اساس اصول تعیین شده انجام می­گیرد، بسیار نادر است [۴۵].
Ben-Haim and Hipel (2002) با بهره گرفتن از مدل‌‌های ترسیمی Information-gap عدم قطعیت‌های موجود در خواسته‌ها و اولویت‌های تصمیم‌گیرندگان را در روند رفع اختلاف در نظر گرفتند. در اصل، مدل­های Info-gap با انجام تحلیل حساسیت، عدم قطعیت‌های موجود را در نظر می‌گیرند. با توجه به اینکه تصمیم‌گیرندگان در مذاکرات ممکن است به دلایلی، خواست‌های خود را پنهان کنند، استفاده از این مدل‌ها می‌تواند در حل جامع‌تر مسائل همراه با اختلاف مؤثر باشد. مدل‌های Info-gap علاوه بر عدم قطعیت‌های موجود در خواسته‌ها و اولویت‌های تصمیم‌گیرندگان، قادر به در نظر گرفتن سایر عدم قطعیت‌ها نیز هستند [۸].
Hipel et. al. (۲۰۰۲) با ارائه­ یک مدل ترسیمی (GCMR II) روشی انعطاف‌پذیر و کارآمد به منظور پشتیبانی در تصمیم‌گیری برای بررسی اختلافات اساسی ارائه کردند. این گونه اختلافات در طرح‌های جامع منابع آب در قالب مدیریت آلودگی، تخصیص و ذخیره‌سازی آب اجتناب‌ناپذیرند. کارایی‌های مدل مورد نظر در بررسی حوضه­ی آبریز مشترک بین آمریکا و کانادا مورد ارزیابی قرار گرفته است. مهمترین قابلیت این مدل، یاری رساندن به ارگان‌های درگیر اختلاف از طریق ارائه­ پیشنهادات مدیریتی و به وجود آوردن شناختی عمیق نسبت به شرایط حاکم بر مسئله است. مطابق با نظر محققین، با توجه به این شناخت، مصرف‌کنندگان دید وسیعی نسبت به تصمیمات اتخاذ شده جهت رفع اختلافات پیدا می‌کنند و این مسئله در حل اختلافات به شکل مطلوبتر نقش اساسی دارد [۱۸].
Kucukmehmetoglu and Guldmann (2002) مسئله­ تقسیم آب رودخانه‌های دجله و فرات میان سه کشور ترکیه، سوریه و عراق را از دید رفع اختلاف مورد بررسی قرار دادند. در این تحقیق پس از محاسبه حداکثر سود ممکن از تقسیم آب میان این سه کشور، از طریق یک مدل برنامه‌ریزی خطی، سناریوهای مختلف تقسیم آب بین این کشورها تعریف شده و توسط روش ارزش شاپلی این سناریوها مورد ارزیابی قرار گرفتند. میزان سود حاصل از تقسیم آب در هر سناریو از طریق این روش محاسبه شد. مطابق نظر محققین، نتایج حاصل از این مدل به منظور ارزیابی سناریوها بسیار مناسب است [۲۳].
Palmer et. al. (۲۰۰۲) با ارائه­ یک مدل تحت عنوان “Shared Vision Model” امکان در نظر گرفتن دیدگاه ­ها و مطلوبیت تصمیم‌گیرندگان سیستم در مدیریت کمی حوضه‌های آبریز را فراهم ساختند.کارایی این مدل جهت رفع اختلاف در حوضه­ی آبریز Kum در کره جنوبی مورد ارزیابی قرار گرفت. در این مدل با بهره گرفتن از قابلیت‌‌های شبیه‌سازی شی‌گرای STELLA® و با در نظر گرفتن مطلوبیت‌های تصمیم‌گیرندگان سیستم، امکان تدوین منحنی‌ تبادل بین اهداف مختلف از قبیل قابلیت اطمینان تأمین نیاز و تأمین نیاز حداقل زیست محیطی تدوین شده است. بر اساس نظر محققین یکی از مزایای استفاده از مدل­های حل اختلاف، آشنا شدن تصمیم‌گیرندگان و مصرف‌کنندگان با حقایق و وقایع آینده است. این مسأله در کاهش شدت اختلافات بسیار مؤثر است [۳۸].
Karamouz and Kerachian (2004) با تلفیق مدل شبیه‌سازی کیفیت آب در سیستم رودخانه-مخزن و یک مدل حل اختلاف در تخصیص آب، در تدوین سیاست­های بهینه­ بهره‌برداری از مخزن استفاده کردند. در این تحقیق از تکنیک الگوریتم ژنتیک جهت بهینه‌سازی استفاده شده است. تابع هدف مورد استفاده توسط محققین، تابع ضربی Nash بوده است. همچنین به منظور درنظر گرفتن کیفیت آب در مدل بهینه‌سازی، توابع مطلوبیت به صورت کمی-کیفی در نظر گرفته شده‌اند. کارایی مدل توسعه داده شده در جهت بهره‌بردرای کمی - کیفی از سد ۱۵ خرداد مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج حاصل نشان دهنده کاهش شوری آب تخصیص یافته به نیازهای مختلف و نیز کاهش رشد شوری آب در مخزن است [۲۰].
Cai et. al. (۲۰۰۴) با استفاده­ی ترکیبی از تحلیل‌های برنامه‌ریزی چندهدفه و روش­های تصمیم‌گیری چندمعیاره مدلی به منظور پشتیبانی در تصمیم‌گیری برای برنامه‌ریزی منابع آب توسعه دادند. با توجه به وجود تصمیم‌گیرندگان و مصرف‌کنندگان مختلف، در چنین مسائلی بروز اختلاف یک امر طبیعی است. کارایی این مدل در برنامه‌ریزی منابع آب شمال کشور چین مورد ارزیابی قرار گرفته است و نتایج حاصل نشان‌دهنده کارایی قابل قبول مدل­های کامپیوتری در تصمیم‌گیری‌های گروهی برنامه‌ریزی منابع آب است. مطابق با نظر محققین، مهمترین قابلیت این مدل در ارائه­ اطلاعات به صورت شفاف جهت بررسی اختلاف است [۹].
Ganji et. al. (۲۰۰۶) از تئوری بازی­ها برای حل اختلاف بین مصرف­ کنندگان آب استفاده کردند. دراین مقاله، بر اساس اصول تئوری بازی­ها، مدل پویای غیرقطعی بازی Nash با اطلاعات کامل^[۱۲](PSDNG) توسعه داده شده است که در آن فرض بر این است که تصمیم­گیرندگان، اطلاعات کافی ازپارامترهای اتفاقی مرتبط با بهره ­برداری از مخزن را دارند. مدل ارائه شده دربهره­برداری از سد زاینده­رود به کار رفته است و نتایج، مبیّن توانایی مطلوب مدل در ارائه­ سیاست­های بهره ­برداری با در نظر گرفتن تعاملات بین مصرف­ کنندگان آب و سازمان مسئول بهره ­برداری از مخزن و مطلوبیت­های آنها است [۱۵].
Shirangi et. al. (۲۰۰۸) ضمن کاهش مشکلات محاسباتی و زمان بالای اجرای مدل­های ارائه شده توسط Kerachian and Karamouz (2006,2007)، به منظور در نظر گرفتن اختلافات ممکن در بین تصمیم­گیرندگان و تأثیرپذیران از مدل رفع اختلاف Young استفاده نمودند.تئوری چانه­زنی تکاملی Youngبه صورت مرحله­ ای بوده و امکان حضور گروهی از تصمیم­گیرندگان به همراه مشخص بودن مفهوم و ساختار بازی از امتیازات آن محسوب می­ شود. محدودیت مدل Young این است که فقط دو گروه از تصمیم­گیرندگان می­توانستند چانه­زنی کنند [۴۲].
Karamouz et. al. (۲۰۰۸) از مدل حل اختلاف Nash در تخصیص کمی و کیفی آب از رودخانه و مخزن کرخه استفاده کردند. در این تحقیق بهره ­برداری از سد به صورت آزادسازی آب از دریچه­های مختلف با هدف تنظیم کیفیت آب مخزن و آب خروجی از دریچه­ها صورت پذیرفت. همچنین به منظور تخصیص آب با کیفیت مطلوب از رودخانه، مدیریت کیفی رودخانه و تعیین بار آلودگی ماهانه که هر یک از مصرف­ کنندگان از رودخانه مدنظر قرارگرفته است [۲۱].
Madani et. al. (۲۰۰۹) در مطالعه­ ای کارایی تئوری بازی­ها را در مدیریت منابع آب بررسی نموده و با بهره گرفتن از آن رفتار گروه­ ها را در مسائل منابع آب شناسایی و تفسیر کرده و توضیح می­دهد که چگونه تعاملات گروه ­های مختلف که اولویت­هایی را نسبت به اهداف خود به جای اهداف سیستم قائلند منتج به تکامل سیستم می­ شود. این مقاله ساختار پویای مسائل منابع آب و اهمیت توجه به مسیر تکامل بازی با مطالعه چنین مسائلی را نشان می­دهد [۲۸].
Madni and Gholizadeh (2011) با بهره گرفتن از روش­های مختلف تئوری بازی­های همکارانه سعی در رفع مناقشات موجود در بین کشورهای هم­جوار دریای خزر داشتند. نتایج، تخصیص مساوی منابع دریای خزر را با روشی مناسب و منصفانه در حل این مناقشه پیشنهاد می­ کند. این روش حل با اجرای رژیم مالکیت مشترک برای اداره کردن دریای خزر که در جهت منافع ایران و روسیه می­باشد، مطابقت می­ کند [۲۹].
Karamouz et. al. (۲۰۱۱) یک مدل چانه­زنی بر پایه­ رویکرد پویایی سیستم برای تخصیص آب با کیفیت قابل­قبول از یک سیستم رودخانه- مخزن به مصرف­ کنندگان مختلف و تعیین ماکزیمم بار آلودگی قابل­قبول که هر مصرف ­کننده به رودخانه تخلیه می­ کند به کار گرفتند و با مدلی بر پایه­ تئوری چانه­زنی Nash مقایسه کردند. کاربرد این مدل­ها در سیستم رودخانه-مخزن کرخه با داشتن داده ­های سری زمانی ۵۰ ساله مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت معیارهای عملکرد برای نتایج حاصل از مدل تعیین و مقایسه شده است. این مطالعات نشان داد رویکرد پویایی سیستم در حل اختلافات برای تخصیص آب به ذینفعان سیستم­های رودخانه- مخزن ارزش قابل توجهی دارد [۲۲].
Madani and Lund (2011) مسئله­ تصمیم ­گیری چندمعیاره را با بهره گرفتن از تئوری بازی­ها حل کرده ­اند. در این مقاله مدل­سازی مسائل تصمیم ­گیری چندمعیاره با بهره گرفتن از مفاهیم تئوری بازی­های غیر همکارانه انجام شده است. روش پیشنهادی می ­تواند در تجویز راه­ حل­های غیر غالب استفاده شود و همچنین می ­تواند به عنوان روشی در پیش ­بینی نتیجه­ یک مسئله­ تصمیم ­گیری به کار رود. برای مقابله با عدم قطعیت در متغیرهای ورودی، رویکرد تئوری بازی Monte-Carlo(MCGT) پیشنهاد شده است. روش پیشنهادی نیازی به وزن­دهی معیارها نداشته و بار محاسباتی را به طور قابل ملاحظه­ای کاهش می­دهد. روش MCGT در آنالیز دلتای Sacramento-San Joaquin واقع در کالیفرنیا به کار گرفته شده است. این روش با فراهم کردن بینش مناسب، گزینه­ های غیر غالب را شناسایی کرده و نتایج محتمل تصمیم ­گیری را پیش ­بینی می­ کند [۳۰].
حل اختلاف در بهره ­برداری از آب­های زیرزمینی
Aimee Bella et. al. (۱۹۹۶) با بهره گرفتن از تکنیک تصمیم ­گیری چندمعیاره، مناقشه­ی تخصیص آب در حوضه­ی آبریز Upper Rio Grande را آنالیز کردند، این معیارها برای رتبه ­بندی گزینه­ های شامل فاکتورهای اقتصادی، فاکتورهای زیست­محیطی، سیاست­های مدیریت آب زیرزمینی و فاکتورهای منابع بیولوژیکی استفاده و به صورت عددی تعریف شدند. رتبه ­بندی گزینه­ ها از طریق برنامه­ ریزی توافقی و ELECTRE III انجام شد و در نهایت نتایج عددی آنالیز، مقایسه و تفسیر شدند [۷].
Frisvold and Caswell (2000) با توجه به وجود اختلاف نسبت به مسئله­­ی آلودگی آب­های زیرزمینی در مرز مشترک ایالات متحده آمریکا و مکزیک، از مدل حل اختلاف غیر متقارن Nash به منظور بررسی این اختلاف استفاده کردند. در این تحقیق اهمیت (وزن) نسبی طرفین اختلاف با توجه به سرعت عمل آن­ها در مذاکرات، تعیین شده است. ارگان‌هایی که آلوده‌کننده­ آب هستند تمایلی به انجام مذاکرات ندارند در حالی که ارگان‌های موجود در پایین دست که مصرف‌کننده­ آب هستند متمایل به انجام مذاکرات و اجرای پروژه‌های کاهش آلودگی هستند. به این ترتیب آلوده‌کنندگان، وزن نسبی کمتر و مصرف‌کنندگان، وزن نسبی بیشتری خواهند داشت. مطابق با نظر محققین، تأثیر این مدل در تخصیص عادلانه سود حاصل از انجام پروژه‌های کاهش آلودگی بین طرفین اختلاف بسیار مؤثر بوده است [۱۴].
Coppola et. al. (۲۰۰۱) برای حل یک مسئله­ واقعی مدیریت آب­های زیرزمینی با توجه به تضاد میان اهداف بهره‌برداری از این منابع به منظور تأمین نیازهای آبی و آلوده نشدن آن­ها توسط منابع آلاینده‌ای نظیر آب‌های شور، در منطقه­ ­Toms River در نیوجرسی از مدل‌های حل اختلاف استفاده کردند. مدل‌های مورد استفاده توسط محققین عبارتند از: مدل غیر متقارن Nash، مدل غیر متقارن Kalai-Smorodinsky، مدل نامتقارن مساحت یکنواخت و مدل نامتقارن افت برابر. نتایج ارائه شده، حاکی از توافق مناسب میان نتایج روش‌های مختلف از نظر تأمین آب از هر چاه است [۱۱].
Loaiciga (2004) نقش همکاری و عدم همکاری را با روش­های ریاضی و از طریق متدهای مختلف تئوری بازی­ها در قالب یک مسئله­ بهره ­برداری مشترک از منابع آب زیرزمینی در آمریکا بیان کرد. او نشان داد که یک تعادل همکارانه وقتی به دست می ­آید که بهره­برداران به قیود مربوط به محدودیت­های تراز آب زیرزمینی و اثرات بهره ­برداری چندجانبه که به آن­ها اجازه دستیابی به سود اقتصادی بر پایه­ پایداری زیست­محیطی می­دهد، اهمیت دهند. در این مطالعه، نشان داده شد که دستیابی به یک تعادل همکارانه از جواب یک مسئله­ برنامه­ ریزی درجه دوم حاصل می­ شود. بر اساس این مقاله دستیابی به یک تعادل همکارانه گاهی بدون ایجاد یک نیروی وادارکننده به همکاری میسر نیست [۲۶].
Salazar et. al. (۲۰۰۷) با بهره گرفتن از نظریه بازی­ها به حل اختلاف در بهره ­برداری از آب زیرزمینی در Mexico پرداختند. در این مسئله، منافع اقتصادی حاصل از افزایش محصولات کشاورزی نیازمند افزایش برداشت از منابع آب زیرزمینی از طریق چاه­ها است، از طرفی افزایش محصول نیز نیازمند استفاده بیشتر از کودهای شیمیایی است که نتیجه­ آن افزایش بار آلودگی شیمیایی خواهد بود و اثرات نامطلوب زیست­محیطی این بارآلودگی قابل ملاحظه می­باشد. آنها در این تحقیق از نظریه بازی­ها برای یافتن جواب بهینه از بین ۱۲ سناریوی مختلف برداشت آب استفاده کردند و به کمک چهار روش مختلف حل اختلاف، سناریوی بهینه را ارائه نمودند [۴۱].
حل اختلاف در بهره ­برداری تلفیقی از آب­های سطحی و زیرزمینی
Bazargan-Lari et. al. (2009) یک روش جدید برای تدوین قوانین بهره برداری تلفیقی از منابع آب سطحی و زیرزمینی در زمان واقعی، ارائه دادند. تعیین سیاست‌های بهینه­­ بهره ­برداری تلفیقی از منابع آب سطحی و زیرزمینی زمانی که تصمیم­ گیران و ذینفعان متفاوت با اهداف متضادی وجود دارند، مسئله­ای پیچیده است. در روش پیشنهادی، برای تعیین منحنی‌های تعامل بین اهداف، از الگوریتم ژنتیک چندهدفه NSGA-II و در رفع اختلاف بین تصمیم­گیرندگان، از تئوری رفع اختلاف Young استفاده شد. همچنین برای برطرف نمودن مشکل زمان اجرای مدل بلند­مدت در بهره برداری در زمان واقعی، استفاده از ماشین‌های بردار پشتیبان^[۱۳] احتمالاتی که قابلیت ایجاد خروجی احتمالاتی و ارائه­ قوانین مدیریت منابع آب را دارا هستند، پیشنهاد گردید. مدل ارائه شده برای تدوین قوانین بهره ­برداری تلفیقی از منابع آب سطحی و زیرزمینی تهران (شکل ‏۲‑۱) به کار گرفته شده است. ذینفعان در منطقه­ مورد مطالعه، دارای مطلوبیت‌های متفاوت و بعضاً متضادی نظیر تأمین آب با کیفیت مناسب، کاهش هزینه­ های پمپاژ، بهبود کیفیت آب آبخوان و کنترل نوسانات سطح آب زیرزمینی هستند. در روش ارائه شده، مدل‌های شبیه­سازی جریان آب زیرزمینی MODFLOW و پخش و انتقال آلاینده MT3D با مدل بهینه­سازی NSGA-II تلفیق شدند تا منحنی‌های تعامل بین اهداف به دست آیند. بهترین نقطه روی منحنی تعامل به کمک مدل رفع اختلاف Young انتخاب شد. نتایج مدل پیشنهادی نشان دهنده اهمیت اعمال یک مدل رفع اختلاف یکپارچه و قابلیت مناسب ماشین‌های بردار پشتیبان در تدوین قوانین بهره ­برداری تلفیقی از منابع آب سطحی و زیرزمینی در زمان واقعی در منطقه­ مورد مطالعه است. نتایج نشان می‌دهند که میزان دقت قوانین تخصیص آب محاسبه شده در مرحله صحت­سنجی بیش از ۸۰ درصد است. بر اساس این قوانین، تغییرات تجمعی تراز سطح آب زیرزمینی در آبخوان تهران در یک دوره برنامه ریزی ۱۵ ساله در حد ۸۰ سانتی­متر محدود شده است [۶].
شکل ‏۲‑۱: منابع آب­های سطحی و منطقه کشاورزی آبخوان تهران
جمع­بندی