۲-۲- مبانی نظری:
۲-۲-۱- خصوصیات دوست خوب وشایسته در قرآن:
یکی از مباحث بسیار مهم در مسائل اجتماعی، میزان و نحوه ارتباط انسانها و به عبارتی، دوستی ها و روابط دوستانه با یکدیگر است. انسان از انتخاب دوست ناگزیر و محتاج به دوست است. نکته مهم در این میان، تأثیر بسیار زیاد دوست بر شخصیت انسان است که در آیات قرآن کریم و روایات معصومان علیهم‌السلام، به این موضوع اشاره شده است.
خداوند حال برخی ظالمان را اینگونه بیان میدارد: وَیَوْمَ یَعَضُّ الظَّالِمُ عَلَى یَدَیْهِ یَقُولُ یَا لَیْتَنِی اتَّخَذْتُ مَعَ الرَّسُولِ سَبِیلًا (فرقان:۲۸) ؛ روز قیامت روزی است که میبینی ظالم (از شدت حسرت) دست خود را می‌گزد و میگوید: یَا وَیْلَتَى لَیْتَنِی لَمْ أَتَّخِذْ فُلَانًا خَلِیلًا(فرقان:۲۸)؛ ای‌کاش با فلان شخص دوست نمیشدم.
بنابراین کسی که شخصیت او بر شما مشخص نیست و از دین او اطلاعی ندارید، باید به دوستانش نگاه کنید؛ اگر آنان اهل دین خدایند، پس آن شخص نیز بر دین خداست، ولی اگر دوستان وی بر غیر دین خدا بودند پس او نیز بهرهای از دین خدا ندارد و نباید با چنین شخصی معاشرت و دوستی داشته باشید.
( اینجا فقط تکه ای از متن فایل پایان نامه درج شده است. برای خرید متن کامل پایان نامه با فرمت ورد می توانید به سایت feko.ir مراجعه نمایید و کلمه کلیدی مورد نظرتان را جستجو نمایید. )
در مورد دوست، در احادیث مطالب زیادی بیان شده، اما در این گفتار به فضل خداوند متعال با بهره گرفتن از آیات نورانی قرآن کریم، برخی شرایط و ملاکهای انتخاب دوست را بیان میداریم.
الف: ایمان:
از نگاه قرآن کریم میزان شخصیت انسانها رابطه مستقیمی با اعتقادات آنها دارد. کسی که از گوهر با عظمت ایمان بیبهره باشد، شخصیت وی در حدی نخواهد بود که ارزش رفاقت و دوستی را داشته باشد تا انسان بخواهد طرح دوستی با چنین کسی بریزد:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا عَدُوِّی وَعَدُوَّکُمْ أَوْلِیاءَ تُلْقُونَ إِلَیهِمْ بِالْمَوَدَّهِ وَقَدْ کَفَرُوا بِمَا جَاءَکُمْ مِنْ الْحَقِّ (ممتحنه:۱) ؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! دشمن من و دشمن خودتان را دوست نگیرید. شما به آنان اظهار محبت میکنید؛ در حالی که آنها به آنچه از حق برای شما آمده، کافر شدهاند.
ب: احترام به مقدسات و مسائل دینی:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا الَّذِینَ اتَّخَذُوا دِینَکُمْ هُزُوًا وَلَعِبًا مِنْ الَّذِینَ أُوتُوا الْکِتَابَ مِنْ قَبْلِکُمْ وَالْکُفَّارَ أَوْلِیاءَ … وَإِذَا نَادَیتُمْ إِلَى الصَّلَاهِ اتَّخَذُوهَا هُزُوًا وَلَعِبًا ( مائده: ۵۷ـ ۵۸) ؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! افرادی که ایین شما را به باد استهزا و بازی می‌گیرند ـ از اهل کتاب و مشرکان ـ ولی خود انتخاب نکنید… آنها هنگامی که (اذان میگویید و مردم را) به نماز فرامیخوانید، آن را به مسخره و بازی می‌گیرند.
در این دو آیه شریف خداوند به صراحت از دوستی با کسانی که دین مسلمانان را به باد سخریه و استهزا می‌گیرند، نهی فرموده است و به عنوان مثال و ذکر مصداق، بحث اذان را مطرح میفرماید.
ج: راستگویی:
یکی از مصادیق مهم اخلاق در زندگی انسان، صداقت و راستگویی است؛ چرا که در حقیقت دروغ خود نوعی نفاق است و در آیات و روایات بسیار مذموم شمرده شده است و حتی در برخی از روایات کلید تمامی گناهان، دروغ بیان شده است. در رفاقت و دوستی نیز انسان یکی از ملاکهایی که باید در نظر داشته باشد، صداقت و راستی دوست است:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا اتَّقُوا اللَّهَ وَکُونُوا مَعَ الصَّادِقِینَ (توبه:۱۱۹) ؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! از (مخالفت فرمان) خدا بپرهیزید و با صادقان باشید.
در تفسیر این آیه شریف آمده است: «صداقت شرط و ملاک اساسی دوستی است و اگر به دوست و همراه انسان، صدیق گفته شده است، به‌خاطر صداقت او در رفتارش با دوست خود است».
د: دوستی دوطرفه:
اگر انسان قصد دوستی با کسی را دارد، باید ببیند که آیا طرف مقابل هم متمایل به این دوستی هست یا نه؟
هَا أَنْتُمْ أُوْلَاءِ تُحِبُّونَهُمْ وَلَا یحِبُّونَکُمْ ( آل‌عمران: ۱۱۹) ؛ شما کسانی هستید که آنها را دوست میدارید، اما آنها شما را دوست ندارند.
آری، اگر دوستی یک‌طرفه باشد، باعث ذلت و خواری میگردد و هرگز برای انسان سودمند نخواهد بود.
ه: هماهنگی ظاهر و باطن:
همیشه افرادی در جامعه وجود دارند که هزار رنگاند؛ یعنی با هر کسی همانگونه سخن میگویند وبرخورد میکنند که او میپسندد و هیچ هدف خاصی را دنبال نمیکنند و به هر رنگی که منافع مادیشان اقتضا کند، درمیآیند که خطر این افراد نیز بسیار زیاد است.
وَإِذَا لَقُوکُمْ قَالُوا آمَنَّا وَإِذَا خَلَوْا عَضُّوا عَلَیکُمْ الْأَنَامِلَ مِنْ الغَیظِ ( آل‌عمران: ۱۱۹) ؛ و هنگامی که شما را ملاقات میکنند، (به دروغ) میگویند: ایمان آوردهایم، اما هنگامی که تنها میشوند، از شدت خشم بر شما، سر انگشتان خود را به دندان میگزند.
و: طرح دوستی با جنس مخالف ممنوع:
یکی از نیازهای انسان که در دوران جوانی ظهور و بروز پیدا میکند، ازدواج است که در قرآن کریم از جنبههای متفاوتی مورد بحث قرار گرفته است. در این زمینه یکی از موضوعاتی که قرآن کریم تأکید زیادی بر آن دارد، پاک بودن پسر و دختر قبل از ازدواج است: مُحْصَنَاتٍ غَیرَ مُسَافِحَاتٍ وَلَا مُتَّخِذَاتِ أَخْدَانٍ ( نساء:۲۵) ؛پس آنها (زنان پاکدامن از بردگان) را با اجازه صاحبان آنان تزویج نمایید و مهرشان را به خودشان بدهید، به شرط آنکه پاکدامن باشند، نه به‌طور آشکار مرتکب زنا شوند و نه دوست پنهانی بگیرند.
مُحْصِنِینَ غَیرَ مُسَافِحِینَ وَلَا مُتَّخِذِی أَخْدَانٍ ( مائده:۵)؛ و زنان پاکدامن از مسلمانان و زنان پاکدامن از اهل کتاب حلال‌اند، هنگامی که مهر آنان را بپردازید و پاکدامن باشید، نه زناکار و نه دوست پنهانی و نامشروع گیرید.
در این دو آیه خداوند از طرح دوستی با جنس مخالف نهی فرموده است. در آیه اول سخن از ترک دوستی دختران با پسران است و در آیه دوم ممنوع بودن دوستی پسران با دختران مطرح شده است.
در مورد این دو آیه ۳ نکته قابل دقت است:
۱٫ «أخدان» جمع خِِدن، به معنی دوست است؛ اما دوستی هایی که دو ویژگی دارند: یکی اینکه پنهانی هستند و دیگری اینکه منشأ این نوع دوستی ها شهوت و هوای نفس است.
۲٫ علت جمع آمدن کلمه «أخدان» در آیه این است که وقتی کسی برای فحشا و از روی شهوت دوست برمیگزیند، به یکی یا دوتا قانع نخواهد بود؛ چرا که نفس انسانی وقتی به دنبال شهوات و خواستههای خود برود، حد توقف ندارد»
۳٫ در اینگونه دوستی ها صداقت نیست؛ چرا که قرآن دوستی هایی را که بر اساس صداقت باشد، «صدیق» مینامد و تعبیر به خدن فقط در این دو آیه آمده است.(مکارم شیرازی،۱۶۸:۱۳۷۴).
ز: سربلندی در آزمایشها:
همیشه گفتار انسانها و ظاهر آنان با عمل و باطن آنها مطابق نیست و برای کشف حقیقت یکی از بهترین راه ها امتحان و آزمایش است؛ همانگونه که خداوند در برخی موارد به مؤمنان دستور به امتحان و آزمایش داده است تا زمینه برای تصمیم‌گیری صحیح فراهم شود:
یا ایهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا جَاءَکُمْ الْمُؤْمِنَاتُ مُهَاجِرَاتٍ فَامْتَحِنُوهُنَّ اللَّهُ أَعْلَمُ بِایمَانِهِنَّ فَإِنْ عَلِمْتُمُوهُنَّ مُؤْمِنَاتٍ فَلَا تَرْجِعُوهُنَّ إِلَى الْکُفَّارِ ( ممتحنه:۱۰)؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید! هنگامی که زنان با ایمان به عنوان هجرت نزد شما آیند، آنها را آزمایش کنید ـ خداوند به ایمانشان آگاهتر است ـ هرگاه آنان را مؤمن یافتید، آنها را به‌سوی کفار بازنگردانید.
ح: خیرخواه بودن:
خداوند متعال در قرآن کریم مؤمنان را از دوستی با برخی گروهها همانند اهل کتاب، کفار و منافقین برحذر میدارد و تعدادی از خواستهها و انگیزههای شوم و پست آنان را اینگونه بیان میفرماید:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا لَا تَتَّخِذُوا بِطَانَهً مِنْ دُونِکُمْ لَا یَأْلُونَکُمْ خَبَالًا وَدُّوا مَا عَنِتُّمْ (آل عمران:۱۱۸)؛ ای کسانی که ایمان آوردهاید محرم اسراری از غیر خود، انتخاب نکنید آنها از هر گونه شر و فسادی دربارهی شما کوتاهی نمیکنند. آنها دوست دارند شما در رنج و زحمت باشید.
بنابراین با توجه به حساس بودن بحث دوستی، وظیفهای که انسان در موضوع انتخاب دوست بعد از احراز شرایط فوق دارد، این است که با آزمودن دوستِ خویش، صداقت و واقعی بودن و ساختگی نبودن آن شرایط را به دست آورد.
۲-۲-۲- ویژگیهای دوستان شایسته:
۱٫ داشتن ایمان و پرهیز کاری:
دوست خوب باید در همه ی امور، خدا و رضایت خدا را مد نظر داشته باشد. رسول خدا ( صلی الله علیه و اله ) می فرمایند : خیر اخوانک من اعانک علی طاعه الله و صدک عن معاصیه و امرک برضاه (نهج البلاغه: حکمت ۱۳۶)؛ بهترین برادرانت کسی است که تو را به پیروی از خدا یاری کند، از نافرمانی او باز دارد و به خشنود ساختن او فرمان دهد.
۲٫ مؤدب بودن به آداب اجتماعی و متخلق بودن به اخلاق نیک و پسندیده:
رفتار و کردار انسان در جامعه و برخوردهای اجتماعی نشانگر زمینه های تربیتی بوده واز معیارهای مهم و اجتناب ناپذیر در انتخاب دوست می باشد چرا که یک قانون را در ارتباطات با دوستی نباید فراموش کرد و آن اینکه انسان همرنگ دوست خود می شود.
۳٫ داشتن آگاهی و بینش صحیح در همه امور، به ویژه در امور سیاسی: